بررسی صحّت و کارآمدیِ استدلال‎ قرآنیِ «خداشناسی از راه پدیده‌ها» با تاکید بر پاسخ به شبهات کتاب «نقد قرآن»

قرآن، به عنوان کتاب مقدّس مسلمانان، نه تنها یک کتاب آموزه‏‌ها، بلکه کتابی مشحون از گزاره‎ها و استدلال‎های اعتقادی است. ارزش معرفتی این گزاره‏‌ها، در گزاره‌‏های پایه‌ای چون اثبات خدا نمی‌تواند صرفاً بر اساس استناد آن به قرآن و به اصطلاح از جهت وحیانی بودن آن باشد؛ از این رو، این گونه موارد به تصریح خود قرآن و تبیین اندیشمندان، استدلال‎های عقلانی هستند که با ملاک و میزان عقل، قابلیت تبیین، تحلیل و راست‌‎آزمایی دارند. از جمله قرآن در موارد متعدد با برشمردن پدیده‎های طبیعی چون آمد و رفت شب و روز، حرکت کشتی‌ها، بادها، درختان و ... آن‌ها را آیت و دلیل خداشناسی توصیف کرده، آنهم برای «گروهی که از تعقل برخوردار باشند؛ لقومٍ یعقلون» و بر ویژگی عقلانیت تاکید می‌ورزد. با این حال، برخی از اندیشمندان از پیش تاکنون، نقدها و چالش‎هایی پیرامون درستی این برهان مطرح نموده‌ و این بیان‎ها را در مسئله خداشناسی ناکارآمد شمرده‌اند. به تازگی نگارنده‎ای با نام مستعار «دکتر سُها» در نگاشته‌ای با نام «نقد قرآن»، چنین ادعا می‌کند که قرآن حتی یک دلیل معتبر نیز برای اثبات مبانی اسلام نیاورده و دلایلی هم که مطرح کرده، همگی سطحی و غلط هستند. وی با برشمردن ده‌ها آیه متناسب با استدلال از راه پدیده‎ها، این استدلال و بلکه مجموعه استدلال‏های قرآن را ناکارآمد می‌داند. از نگاه وی: «باد که محصول تغییرات دماست چگونه می تواند ما را به خدا راهنمایی کند؟ اینجا برهان نظم هم به کار نمی‌آید؛ چون نظم خاصی در باد نیست که نیاز به طراح داشته باشد و همه بادها را می توان بر اساس قوانین طبیعت توجیه کرد؛ نکته دوم اینکه محمد به باد که کشتی را می‎راند برای همیشه استدلال کرده است؛ چون ادعا این است که قرآن برای بشر تا قیامت است، در حالی که مدت‌هاست نیاز به باد برای راندن کشتی تمام شده است!» در این مقاله به تبیین استدلال‎ قرآنیِ خداشناسی از راه پدیده‌ها خواهیم پرداخت و پس از تحلیل و تفکیک مدعاهای نگارنده نقد قرآن، بر درستی و کارآمدی این استدلال پای فشرده و شبهات مذکور را پاسخ خواهیم داد. این پاسخ‎ها با توجه به نکات زیر شکل می‌گیرد: 1. دلایل خداشناسی، از حیث مدعا و نیز کارکرد یکسان نیستند؛ پس باید انتظار خود را با انگیزه، مدعا و کارکرد برهان هماهنگ سازیم. 2. قرآن یک مجموعه به هم پیوسته است که برای فهم بهتر یک استدلال، باید به دیگر بخش‎های سوره و بلکه کلّ قرآن توجه داشت. 3. قرآن اگر چه دربردارنده استدلال‌های دقیق و متقن برای خداشناسی است، اما یک کتاب فلسفی صرف نیست که تنها به دنبال اثبات مدعا باشد، قرآن به دنبال تحقق ایمان است و برای این مهم، از رویکردهای مختلف اقناع بهره جسته است.