تاملی در مفهوم خدا از منظر گراهام آپی

عقلانیت باور یا عدم باور به خداوند در گرو تعریف یا تصور ما از «خدا» است. هر فردی که به وجود یا عدم وجود خدا قائل است، تعریف یا تصوری از وی در ذهن دارد. گراهام آپی فیلسوف خداناباور تحلیلی معاصر بعد از ارائه تقسیم‌بندی منسجمی از آراء خداباوران در باب اوصاف الهی، بیان می‌دارد که اوصاف متافیزیکی که آنان به خدا نسبت می‌دهند، گاه مبهم و گاه با یکدیگر در تعارض هستند و در بین خداباوران در نحوه اسناد این صفات به خداوند، اختلاف نظر بسیاری وجود دارد. برخی حمل صفات بر خداوند را حقیقی و برخی مجازی می‌دانند، گروهی اسناد این صفات بر مخلوقات را جایز می‌شمارند و برخی روا نمی‌دارند. آپی با اصل قرار دادن خداباوری حداقلی، با طرح یک سوال اساسی به نقد خداباوری می‌پردازد: آیا در جهان فیزیکی، x هایی می‌توان یافت که فرض تبیین آن‌ها، از طریق وجود، صفات یا افعال خداوند، فرضی منطقاً تناقض‌آمیز و محال باشد؟ آشکار است که در جهان مادی، نمونه‌های فراوانی وجود دارد که می‌توان وجود آن‌ها را از طریق خدا تبیین کرد و این امر وجود او را از نظر معرفت‌شناختی محتمل می‌سازد؛ اما از نظر آپی نمونه‌هایی نیز وجود دارند که نه تنها وجودشان از این طریق قابل تبیین نیست، بلکه فرض وجود خدا در باب آن‌ها، منجر به محال منطقی خواهد شد و نظریه «بساطت الهی» نورمن کرتزمن نیز این تناقض را حل نخواهد کرد. آپی بیان می‌دارد که اگر خداوند خالق جهان فیزیکی است، آیا خالق منطق و قوانین منطقی، ریاضیات و قوانین ریاضی، اخلاق و قوانین اخلاقی، ارزش و قوانین ارزشی نیز هست؟ در این پژوهش، ابتدا دیدگاه آپی در باب مفهوم خدا و صورت‌بندی وی از اوصاف الهی بیان می‌شود و سپس با تبیین دقیقی از اوصاف الهی در تفکر خداباورانه اسلامی، دیدگاه این فیلسوف استرالیایی را نقادی خواهیم کرد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که اصل علم به خدا امکان‌پذیر است و اختلاف آراء خداباوران در باب اوصاف الهی به دلیل عدم علم اکتناهی و احاطی به ذات و صفات خداوند است. در این تحقیق، در باب حقیقی یا مجازی بودن اوصاف الهی از نظریه حمل صفات خداوند بر مجاز در صورت وجود قرائن لفظی و در باب نسبی بودن اوصاف الهی از نظریه حمل تشکیکی دفاع می‌نمائیم و خوانش جدیدی از صفت خالقیت و خلق از عدم ارائه می‌دهیم که بر طبق آن آغاز زمان همراه با خلقت جهان و نظام علّی است و با تقریر جدیدی نیز از نظریه «بساطت الهی»، نشان خواهیم داد که نظریه عینیت صفات با ذات الهی و نظریه حسن و قبح عقلی، می‌تواند راه‌گشای محال منطقی باشد که آپی درباره تبیین برخی x ها در جهان مادی، از طریق وجود، صفات یا افعال خداوند، ادعا می‌نماید.