امکان سنجی تعریف وجود خدا در مکاتب فلسفی مشاء، اشراق و حکمت متعالیه

پژوهش با هدف امکان سنجی تعریف وجود خدا از منظر مکاتب فلسفی مشاء، اشراق و حکمت متعالیه با روش کتابخانه ای با رویکرد تحلیلی، توصیفی و تطبیقی انجام شده است. با توجه به اینکه فلاسفه زیادی در طبقه بندی مکاتب فلسفی جهان اسلام در قالب سه مکتب مشائی، اشراقی و حکمت متعالیه وجود دارند، از این رو در این نوشتار دیدگاه های موسسان این مکاتب یعنی بوعلی سنیا، شیخ اشراق سهروردی و ملاصدرا را ملاک قرار داده و آنها را تحلیل خواهیم کرد. پژوهش حاضر تلاش می کند به سه پرسش اصلی پاسخ دهد؛ نخست آیا امکان تعریف وجود خدا در مکاتب فلسفی مشاء، اشراق و حکمت متعالیه وجود دارد ؟ دوم [بر فرض امکان تعریف] وجود خدا از منظر مکاتب فوق چگونه تعریف می شود؟ سوم [بر فرض امکان تعریف] تعریف پذیری وجود خدا با قاعده «الواجب لاحدّ له» چگونه قابل جمع است؟ بعد از تحلیل و بررسی دیدگاه ها و راهکارهای ارایه شده، دستاوردهای نوشتار حاضر بدین صورت است؛ نخست نخست از منظر حکمت مشاء ، اشراق و متعالیه خدا تعریف پذیر است. دوم خدا از طریق تعاریف حدّی حقیقی تعریف ناپذیر است، چرا تعاریف حدّی از جنس و فصل تشکیل شده اند و وجود حق تعالی بسیط بوده و فاقد چنین اجزائی می باشد از این رو نمی توان خدا را با تعاریف حدی حقیقی تعریف کرد. سوم خدا را از طریق لوازم عقلی می توان تعریف کرد. تعریف به لوازم عقلی از نوع تعریف رسمی بوده و به دلیل اشتمال بر لوازم قریب شئ کارکرد حدّ حقیقی را دارد. با این تبیین نظریه تعریف پذیری وجود خدا با قاعده «الواجب لاحدّ له» تعارضی نخواهد داشت؛ چرا که مفاد قاعده، خدا را از طریق تعاریف حدّی ماهوی حقیقی تعریف ناپذیر می داند ولی با پذیرش تعریف به لوازم عقلی این تعارض حلّ خواهد شد.