تاثیر عوامل غیرمعرفتی (عاطفی- ارادی) بر خداباوری و خداناباوری

ساحت‌های نفسانی انسان از اوایل قرن نوزدهم به سه ساحت معرفتی، عاطفی و ارادی تقسیم می‌شوند. ساحت معرفتی یا عقیدتی با استدلال عقلی و استنتاج‌های منطق صوری در ارتباط است و ساحتهای عاطفی و ارادی، که ساحتهای غیرمعرفتی نفس‌اند، با عواطف و احساسات، و اراده‌ها و خواسته‌ها‌ی انسان سر و کار دارند. روشن است که ساحتهای نفس همواره در تاثیر و تاثر متقابل با یکدیگرند و اندیشمندان فراوانی در طول تاریخ فلسفه به تاثیر این عوامل بر قوای شناختی انسان توجّه داشته‌اند، به نحوی که می‌توان گفت، در نظر کسانی که به این تاثیر توجه کرده‌اند، فرآیند باورآوری، که مبتنی بر عملکرد قوای شناختی انسان است، متاثّر از عوامل غیر معرفتی فراوانی است. در عین حال، تاثیر ساحتهای غیرمعرفتی بر ساحت معرفتی، به جز در دهه‌های اخیر، آن‌هم به صورت خاص در حوزه‌ی معرفت‌شناسی، کمتر مورد واکاوی و تحلیل فلسفی قرار گرفته است. امروزه نظریه‌های بیرون‌گروانه‌، که شامل نظریه‌ها‌ی علّیِ تضمین و نیز وثاقت‌گروی می‌شوند، در این جهت از نظریه‌های پیشین (مبناگروی و انسجام‌گروی) فاصله گرفته‌اند که ضمانتِ باورِ صادق را موکول به شرایط بیرونی، و نیز شرایط شکل‌گیری باور، دانسته‌اند. به همین دلیل، وقتی که وثاقت‌گروی در روندِ رشدِ خود به صورت معرفت‌شناسیِ فضیلت درمی‌آید مفاهیم بنیادین معرفتی را برحسبِ خصوصیات اشخاص، و نه باورها، تحلیل می‌کند و نشان می‌دهد که ویژگیهای روانشناختی و اخلاقی اشخاص تا چه اندازه در دستیابی به معرفت تاثیرگذار است. ما در این مقاله، با مدد گرفتن از اندیشه‌ی اندیشمندانی چون مرالد وستفال، ویلیام جی. وین‌رایت و لیندا زگزبسکی، که در حوزه‌ی معرفت‌شناسی معاصر، با عنایت به وجودِ ارتباطِ وثیقِ معرفت‌شناسی با حوزه‌ها‌ی فلسفه‌ی نفس و اخلاق، نقش فاعل معرفتی و ویژگیهای شخصیتی وی را در شکل‌گیری باور بجد مورد توجه قرار داده‌اند، در پی بررسی تاثیر آن عوامل و توصیف، تحلیل و تبیینِ چگونگی این تاثیر در تکوین «باور» یا «ناباوری» به خدا ایم. در این تحلیل روشن می‌شود که چگونه عوامل غیرمعرفتی‌ای مانند حب و بغض، ترس و امید، منفعت‌طلبی و ... بر قوای معرفتی اشخاص تاثیر می‌گذارند و حتی نحوه‌ی چینش مقدمات و استدلال‌ها و نتیجه‌گیری‌های ایشان را دگرگون می‌کنند. خداباوری و خداناباوری نیز از این تحلیل، که می‌تواند درباره‌ی هر باور یا شناختی باشد، مستثنا نیستند.