آیا ما انسان‌ها از نظر شناختی خداباور شهودی هستیم؟

علوم شناختی (cs) شاخه علمیِ چندرشته‌ای است که به این پرسش می‌پردازد که چگونه ذهن ما اطلاعاتی را که از راه ادارک و تفکر و عمل ما وارد آن می‌شود بازنمایی و پردازش می‌کند. مطالعات علوم شناختیِ دین (csr) که شاخه‌ای نورسته از علوم شناختی است، به دنبال یافتن مبناهای شناختی ما برای باورها، عواطف و اعمال دینیمان است؛ به دنبال اینکه دریابد چگونه باورها، عواطف و اعمال دینی ما در ذهنمان بازنمایی و پردازش می‌شود. در میان دانشمندان علوم شناختی دین، شماری پس از انجام یا بررسی آزمایش‌ها برآنند که همه انسان‌ها «خداباور شهودی»‌ و «دیندار طبیعی»‌اند. استوارت گاثری(stewart guthrie)، پاسکال بویر (pascal boyer)، جاستین بَرِت (justin l. barrett)، دِبورا کِلمِن (deborah kelemen)، پل بُلوم (paul bloom)، جِس برینگ (jess bering)، س. آترین (s. atrin)، م. ایوانز (m. evans) و س. پینکر (s. pinker) از مهمترین طرفداران نظریه خداباوری شهودی‌اند. از دید این متفکران، سه قوه اساسی در درون ما شامل «قوه ذهن‌انگاری»، «قوه عاملیت باوری» و «قوه غایت‌باوری» در نتیجه تکامل جزو ساختار شناختیمان قرار گرفته‌ است. آنها داشتن این سه قوه و باورهای پیدا شده از آنها را دینداری طبیعی می‌نامند و بر این اساس همه ما انسان‌ها را دینداران طبیعی یا خداباوران شهودی یا باورمندزاده‌ شده می‌خوانند. بنابراین به هنگام تولد ساختار شناختی همه ما به گونه‌ای است که زمینۀ دینداری را در وجودمان فراهم می‌کند. یکی از اشکالاتی که در نگاه اول به این نظریه وارد می‌شود این است که اگر واقعا خداباوری شهودی است، پس چرا شمار زیادی از انسان‌ها خداناباورند. در این مقاله بنا داریم به تبیین نظریه خداباوری شهودی در علوم شناختی دین بپردازیم و سپس از آن در برابر این اشکال دفاع کنیم. پاسخ ما به صورت خلاصه چنین است که خداناباوری انواع گوناگونی دارد: «خداناباوری شناختی»، «خداناباوری انگیزشی»، «خداناباوری فرهنگی» و «خداناباوری تحلیلی». با این تقسیم‌بندی، خداباوری و خداناباوری در همه دسته‌ها جز دسته اول قابل جمع است. از این رو به رغم شمار فراوان و روبه‌افزون خداناباوران، می‌توان همچنان از نظریه خداباوری شهودی دفاع کرد.