بررسی مبانی تجسم اعمال و تغییر شاکله انسان در کتاب فتوحات مکیه

تجسم اعمال یا همان رابطه تکوینی اعمال و اعتقادات انسان با لذات و آلام اخروی، از مهم‌ترین و پیچیده ترین مسائل معاد است. مقاله حاضر به دنبال تبیین تجسم عمل و بررسی مبانی وجودشناختی و انسان شناختی آن در کتاب فتوحات مکیه است. عمده ترین مبانی وجودشناختی عبارتند از: وحدت وجود، تجلی، تطابق عوالم هستی و تجدد امثال. در بین مبانی مذکور، وحدت وجود و تجلی، تاثیر غیرمستقیم در ایده تجسم اعمال داشته و از سوی دیگر مبانی تجدد امثال و تطابق عوالم هستی، تاثیر مستقیم در شکل‌گیری این دیدگاه داشته اند. بر اساس این مبانی، چیزی در عالم هستی معدوم نشده و با توجه به ظهور و بطون تجلیات، مرگ عبارت است از انتقال عالم ظهور به عالم بطون؛ لذا اعمال انسان از بین نمی‌روند و در عوالم دیگر عینیت و ظهور خواهند یافت. در بخش مبانی انسان شناختی نیز ابتدا به بررسی ماهیت انسان و امکان شناخت او پرداخته شده و در ادامه قوای باطنی انسان تحلیل شده است. در بین قوای باطنی، قوه خیال، ظرفی برای تلطیف محسوسات یا تجسم معانی است و راه ادراک این معانی تجسم‌یافته در عالم مثال نیز قوه خیالی است که خداوند در وجود انسان قرار داده است. تجرد برزخی قوه خیال نیز یکی از مقدمات اثبات تجسم اعمال است.