موضع پیروان حکمت متعالیه(حکیم مدرس زنوزی، علامه رفیعی قزوینی و علامه طباطبایی) در چالش تقابل تناسخ و معاد جسمانی صدرایی

معاد جسمانی صدرایی به نوعی مبتنی بر استحاله تناسخ ملکی است و در فرض استحاله تناسخ،‌ نظریه ملاصدراره در باب معاد جسمانی، می تواند دیدگاه جایگزین باشد. حال اگر معاد جسمانی صدرایی نتواند همخوانی لازم را با ظاهر متون دینی در باب معاد داشته باشد، التزام به استحاله تناسخ ملکی و مبانی مشترک آن با معاد جسمانی نیز خدشه پذیر خواهند بود. از این رو مبانی مشترک ابطال تناسخ و تبیین معاد جسمانی صدرایی و ارتباط این دو حائز اهمیت بوده، استحکام و قوت یا ضعف موضعگیری ملاصدرا در قبال این موضوعات می تواند به دیگری نیز سرایت نماید. از طرفی نمی توان از ظاهر برخی متون دینی سازگار با تناسخ در چگونگی معاد جسمانی بدون یافتن محمل مناسب گذر کرد. به هر حال نظریات موجود باید بتوانند مدلول آیات و روایات را با عنایت به اصول و مبانی تفسیری صدرایی توجیه نموده و همخوانی لازم را در تطبیق با آنها داشته باشند. باید توجه داشت داشتن نگاه جامع به متون دینی حتما مدّ نظر شخصیتی مانند صدرالمتالهین ره بوده است. لذا وی به مناسبت های مختلف التزام خود به ظاهر آیات و روایات را یادآوری می کند و اگر جایی دست به تاویل عبارتی می زند با توجه به حفظ سازگاری با سایر متون دینی است. در عین حال تبیین ملاصدرا از معاد، در برخی موارد در عرضه به متون دینی چندان رضایت بخش نبوده و از عهده توجیه مدلول برخی آیات که ریشه انسان اخروی را از خاک معرفی می کند، بر نمی آید. اما چالش جدی دیگر حضور بدن دنیوی مدلول ظواهر متون دینی، بحث اطلاق تناسخ بر حشر نفوس انسانی است. اشکالی که از نظر پیروان حکمت متعالیه دور نمانده و در تبیین رابطه نفس و بدن و به خصوص دیدگاه های خاص آنها در باب معاد جسمانی مدنظر ایشان بوده است.