مرگ در فرایند کنش

در ادبیات فلسفی به‌جای مانده از دوره‌های اولیه، پدیده‌ای در جهان انسانی مورد اشاره قرار گرفته است که همسان است با پدیده مرگ؛ با این تفاوت که به شکل ارادی محقق می‌شود. این نوع از مرگ که با اختیار و اراده انسان تحقق پیدا می‌کند، مانعی برای زندگانی در دنیا نیست. مرگ ارادی، اشاره به موقعیتی از زندگی انسانی دارد که در میان اقسام وابستگی، وابستگی تدبیری نفس نسبت به بدن، از میان رفته و شخص تنها در ظاهر کنش‌های خویش از ابزار و نیروهای بدنی استفاده می‌کند. توضیح اینکه چگونه چنین امری در فلسفه قابل تبیین است نیازمند عبور از مباحث علم النفسی در حکمت نظری به مباحث حکمت عملی است. این بخش اخیر از حکمت به شناسایی موجوداتی می‌پردازد که اراده انسانی را دخلی در موجودیت آنهاست؛ با توجه به مبدئیت قوای مختلف برای تعیّن اراده، به منطقه‌ای از فضیلت‌های انسانی می‌توان وارد شد که مطابق با آن تنها مبدا ایجاد اراده قوه عقل عملی انسان است. رسیدن به این مرتبه مستلزم وجود شرایطی است که از جمله آنها پیدایش حالت انعدامی در نفس و در نتیجه قطع «وابستگیِ تدبیری» نفس به بدن است. در این مرتبه که بعد از قطع رابطه «وابستگی وجودی» نفس نسبت به بدن پدید می‌آید واقعه مرگ به صورت ارادی در جهان طبیعی رخ می‌دهد، در حالی که انسان در آن وضعیت همانند دیگر افراد در دنیا حضور دارد و زندگی می‌کند. و این مرحله است که هویت انسانی در دنیا کامل می‌شود و تمامی اجزاء تعریف «الانسان حیوان ناطق مائت» بر انسان صدق می‌کند.