حقیقت انفسی معاد و قیامت با توجه به سیر جوهری نفس از دیدگاه علامه حسن‌زاده آملی

صدرالمتالهین بر این باور است که سرّ معاد جسمانی قوه خیال، که شانی از شئون نفس و یکی از قوای نفس است، می‌باشد؛ لذا حقیقت معاد جسمانی در این است که هر فرد در خود و در صقع ذات خود نتیجۀ مطلق اعمال و افکار و اقوال خود را بر اساس صورت‌های تجسم یافته در صقع ذات نفس خویش می‌یابد. از دیدگاه علامه حسن‌زاده آملی نیز حقیقت انفسی معاد یعنی بازگشت انسان به فطرت خودساخته خویش و انسان فطرت خود یعنی بدن اخروی خود را با علم و عمل خویش می سازد و همۀ این بدن‌ها در طول یکدیگرند و از هم جدا نیستند و با یکدیگر موجود می-باشند. از‌این‌رو قیامت هر کس قیام کرده است و حساب او رسیده است و قیامت با انسان است، نه در آخر طولی زمانی. در این دیدگاه معاد و قیامت و مراحل آن تبیینی کاملاً انفسی و درونی می-یابد و بر مبنای اصول معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی نفس ناطقه انسانی تبیین می گردد.