بررسی مقایسه‌ای جسم‌انگاری معاد از نگاهسیدمرتضی و جان‌هیک

اعتقاد به معاد از اصول بنیادین همه ادیان الهی است که اندیشمندان دینی برای اثبات آن، تجرد نفس را ضروری دانسته‌اند. برخی از اندیشمندان مسلمان و مسیحی با استفاده از ادله نقلی و عقلی به انکار تجرد نفس پرداخته و انسان را صرفا موجودی تک ساحتی و مادی فرض کردند. با این وجود، هیچ‌گاه در نگاه جسم‌انگاران مسلمان و فیزیکالیست‌های مسیحی، اعتقاد به آموزه معاد از بین نرفته و همواره دغدغه سازگاری و تبیینی هماهنگ بین دیدگاه جسم‌انگاری با معاد وجود داشته است. با مطالعه آثار سیدمرتضی و جان هیک به عنوان دو الهی‌دان جسم‌انگار به بررسی تطبیقی معاد در فضای اسلامی و مسیحی پرداخته است. نتیجه آن که هر دو اندیشمند به منبع معرفتی عقل در اثبات امکان معاد توجه داشته؛ اما تفاوت زمینه‌ی گرایش به جسم‌انگاری معاد، سبب شد سیدمرتضی از جسم‌انگاری معاد به یگانه‌انگاری انسان و هیک از یگانه‌انگاری انسان به جسم‌انگاری معاد کشیده شود. همچنین با وجود شباهت در برخی مبانی انسان‌شناسانه وهستی‌شناسانه، تفاوت نگاه به مولفه‌هایی چون ماهیت مرگ و تمسک به نقل، در مسائلی از قبیل تعریف برزخ، عقاب در برزخ و عذاب در سرای آخرت با یکدیگر اختلاف دارند. سید مرتضی سعی بیشتری در سازگاری دیدگاهش با آموزه‌های دینی دارد؛ اما هیک آموزهای مسیحی مخالف دیدگاهش را باطل می‌داند.