شناسایی مناطق مستعد فرسایش خندقی و تعیین مهم‌ترین عوامل موثر بر وقوع آن

فرسایش خندقی یکی از انواع فرسایش آبی است که موجب تخریب اراضی و بر هم خوردن تعادل در پهنه های منابع طبیعی و اراضی کشاورزی می شود. این نوع فرسایش یکی از مهم‌ترین مشکلات موجود در مدیریت منابع طبیعی و توسعه پایدار بوده که غالباً با پیامدهای زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی همراه است. بنابراین، تحقیق حاضر به‌منظور شناسایی مناطق مستعد فرسایش خندقی در حوزه آبخیز کشکان-پلدختر، واقع بین استان های لرستان و ایلام انجام شد. ابتدا بر اساس بررسی های میدانی و با استفاده از دستگاه gps، نقشه پراکنش فرسایش خندقی منطقه مورد مطالعه تهیه شد. هم چنین عوامل موثر بر وقوع فرسایش خندقی شامل سنگ شناسی، بافت خاک، کاربری اراضی، تراکم زهکشی، فاصله تا جریان های سطحی، شاخص رطوبت توپوگرافی، ارتفاع، درصد شیب، انحنای سطح و فاصله از جاده انتخاب و نقشه آن ها به صورت پایگاه داده در سامانه اطلاعات جغرافیایی تهیه شد. در مجموع، موقعیت 65 واقعه فرسایش خندقی ثبت و این پایگاه داده به صورت تصادفی به دو دسته خندق‌های گروه آموزش مدل (45 واقعه) و خندق‌های گروه اعتبار سنجی مدل (20 واقعه) تقسیم شد. شناسایی مناطق مستعد فرسایش خندقی و تعیین اهمیت عوامل موثر بر وقوع آن براساس مدل درخت رگرسیون تقویت‌شده در نرم افزار r انجام گرفت. در نهایت برای اعتبار سنجی نتایج پیش بینی، از منحنی تشخیص عملکرد نسبی (roc) استفاده شد. نتایج نشان داد که بخش های مرکزی حوزه آبخیز مورد مطالعه دارای پتانسیل فرسایش خندقی بالایی هستند. براساس نتایج اعتبارسنجی، نقشه مناطق مستعد فرسایش خندقی حاصل از مدل درخت رگرسیون تقویت‌شده 1/82 درصد دقت داشت. همچنین نتایج اثبات نمود که تراکم زهکشی، بافت خاک، ارتفاع و سنگ شناسی مهم ترین عوامل موثر در وقوع فرسایش خندقی منطقه مورد مطالعه بوده که مقدار شاخص اهمیت آن ها به ترتیب 7/26، 4/23، 5/21 و 1/15 درصد بدست آمد. نتایج نشان داد که طبقات کاربری کشاورزی، بافت خاک لومی شنی، فاصله کم از جاده، شیب کم و فاصله کم از جریان های سطحی شرایط بحرانی برای وقوع فرسایش خندقی هستند که توجه به آن ها در مدیریت و حفاظت خاک منطقه حائز اهمیت است. در نهایت، با توجه به کارایی بسیار خوب مدل درخت رگرسیون تقویت‌شده در پیش بینی پتانسیل فرسایش خندقی پیشنهاد می‌شود از این مدل برای این هدف در سایر حوزه‌های آبخیز کشور با هدف مدیریت فرسایش خاک استفاده شود.