آینده‌پژوهی ترانزیت از بنادر ایران: چارچوب یکپارچه مبتنی بر مدل جاذبه و ارزیابی جذابیت کریدورها

در این مقاله چارچوبی نوآورانه برای آینده‌پژوهی حجم ترانزیت قابل جذب از بنادر ایران در افق سال 1404 مبتنی بر روش سناریونویسی طراحی شده است. این چارچوب، سناریوهای بدست آمده از ترانزیت بنادر ایران را به کمک مدل جاذبه و روش نوآورانه ارزیابی جذابیت کریدورهای ترانزیتی، برحسب تناژ ترانزیت قابل جذب از بنادر کمی‌سازی می‌کند. برای این منظور، در مرحله اول سه متغیر کلیدی هماهنگی بین نهادی در حوزه لجستیک کشور، میزان ثبات در منطقه خاورمیانه و وضعیت روابط بین‌المللی ایران شناسایی شده و هشت سناریو از ترکیب آنها ترسیم شده است. سپس مدل‌های اقتصادسنجی مبتنی بر مدل جاذبه که شاخص عملکرد لجستیکی بانک جهانی نیز در آن لحاظ شده، برای مدلسازی حجم تجارت گروه‌های کالایی بین زوج مناطق دارای پتانسیل ترانزیت از بنادر ایران توسعه داده شده است. در مرحله بعد، ضرایب حاصل از برآورد این مدل‌ها، در روش نوآورانه‌ای برای ارزیابی جذابیت کریدورهای ترانزیتی بین هر زوج منطقه استفاده شده که مبتنی بر شاخص عملکرد لجستیکی و فاصله است. در مرحله سوم، برای هر سناریو، جریان‌های تجارت بین هر زوج منطقه در افق 2025 برآورد شده و به کریدورهای با بیشترین جذابیت تخصیص داده شده و از تجمیع آنها، پتانسیل ترانزیت از بنادر ایران در افق 1404 بدست آمده است. در محاسبات مذکور، اثرات وضعیت متغیرهای کلیدی اول و دوم بر حجم برآوردی جریان‌های تجارت و جذابیت کریدورها اعمال شده است. با اعمال وضعیت متغیر کلیدی سوم در هر سناریو، حجم ترانزیت قابل جذب از پتانسیل‌ ترانزیتی برآوردی از بنادر ایران بدست آمده است. طبق یافته‌های مطالعه، با وجود تاثیرگذاری قابل توجه سطح روابط بین‌المللی و تحریم‌ها بر ترانزیت از بنادر ایران، منافع قابل دستیابی از بهبود هماهنگی داخلی در حوزه لجستیک کشور بسیار بیشتر از فرصت‌های نهفته در بی‌ثباتی‌های منطقه (و در نتیجه کاهش جذابی کریدورهای رقیب) است.