عنوان: آب سبز ضامن امنیت غذایی: چالش ها، راهبرد ها و چشم اندازها

نامناسب بودن توزیع مکانی و زمانی آب در جهان موجب گردیده تا میزان دسترسی و سرانه مصرف آن در مناطق مختلف جهان تفاوت فاحشی داشته باشد. با افزایش جمعیت به ویژه در کشورهای در حال توسعه، تقاضا برای آب به منظور تامین نیازهای جمعیتی افزایش قابل ملاحظه‌ای یافته است. کمبود منابع آب به طور فزاینده‌ای در بسیاری از مناطق ایران همواره به عنوان یک موضوع اساسی مطرح بوده و استفاده نامطلوب از آب و کاهش متوسط نزولات جوی همراه با تغییرات اقلیمی سبب کاهش منابع آبی کشور طی سال‌های گذشته شده است. بر اساس برخی تعاریف منابع آب را به سه دسته آب آبی ، آب سبز و آب خاکستری تقسیم می‌کنند. آب سبز، رطوبت ناشی از آب باران (نزولات جوی) بوده و برای اولین بار در سال 1995 توسط فالکنمارک معرفی شد. آب آبی، آب روانی است که در رودها، سدها، یا منابع زیرزمینی ذخیره شده است. آب خاکستری، آبی است که در نتیجه پساب فعالیت کشاورزی، صنعتی، یا تولید انرژی آلوده شده و از چرخه مصرف خارج می‌شود. نزولات جوی، منشا آب آبی و آب سبز بوده بطوریکه 65% از نزولات به آب سبز و باقی به آب آبی تبدیل می شود.کشاورزی دیم عمدتا از آب سبز تغذیه می‌کند درحالی که کشاورزی آبی هم از آب آبی و هم از آب سبز بهره‌مند می‌شود. در حدود 80% زمین های کشاورزی در جهان زیر کشت دیم هستند که 60% غذای مردم را تولید می کنند. بهره برداری از آب آبی به دلیل نیاز به شبکه های انتقال و توزیع آب بسیار گران‌تر از آب سبز است اما همین قابلیت انتقال و توزیع ، مدیریت آن‌را ساده‌تر کرده و گزینه‌های بهره برداری از آن را برای مصارف کشاورزی، صنعتی و خانگی افزایش داده است در حالیکه تنها راه بهره برداری از آب سبز تولید دانش بنیان محصولات دیم است. کاهش مقدار بارش کشور به 240 میلیمتر، کاهش سطح روان آب‌ها به حدود 48 میلیارد مترمکعب در سال و از طرفی افزایش دشت‌های ممنوعه به 355 دشت و نهایتا کاهش مصرف سرانه مصرف آب به کمتر از 1000 مترمکعب در سال، تامین مواد غذایی مورد نیاز جامعه در سال‌های آینده را دچار نگرانی می‌کند. در این راستا برای افزایش کمی و کیفی محصولات زراعی و باغی اصلاح سیاست گذاری‌ها، افزایش کارائی مصرف نهاده ها، افزایش بهره‌وری آب باید جدی تلقی شود. در کوتاه مدت، افزایش تدریجی تولید احتمالاً باید از طریق راهبردهای های کشاورزی خاص تامین شود که در آن ترکیبی از راهبردها از جمله برداشت آب ، مدیریت مواد مغذی گیاهان، سازگاری با ویژگی‌های توپوگرافی، ظرفیت‌های جدید تولید محصولات (مثلا گلخانه...) تنها راهبرد مناسب است. علاوه بر کمبود آب، خاک در مناطق خشک اغلب از نظر مواد آلی ضعیف است که منجر به بهره‌وری کم گیاه و به نوبه خود منجر به کم شدن مواد آلی و نهایتا کاهش تولید می‌شود. بر اساس نتایج برخی پژوهش‌ها، در مناطقی که مصرف سرانه آب آنها کمتر از 1000 مترمکعب در سال و سرانه مصرف آب آبی کمتر از 1300 مترمکعب در سال باشند، تا سال 2050 با چالش‌های بسیار جدی مواجه خواهند شد. در این راستا توجه به آب سبز موجود در منطقه ریشه و برجسته کردن اهمیت آب خاک در حوزه وسیعی از زراعت دیم، مراتع و جنگل ها (درختان مثمر و غیرمثمر) بسیار حائز اهمیت است. افزایش تولید مواد غذایی با آب کمتر تنها درصورتی حاصل می‌شود که بهره‌وری آب سبز را افزایش دهیم که از طریق به حداقل رساندن تبخیر غیرمولد و بهینه سازی تعرق تولیدی امکان‌پذیر است. به منظور استفاده هر چه بهتر از آب سبز، روش‌های برداشت و حفظ آب در بیشتر سیستم‌های دیم اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. پژوهش های چند سال اخیر در موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور نشان داده است که در شرایط تنش خشکی در مناطق مختلف دیم و با استفاده از فناوری‌های به‌نژادی، به‌زراعی و نظام های جدید زراعی می‌توان بهره‌وری از آب سبز را حداقل 15 الی 35 درصد افزایش داد. بر اساس همین نتایج در برخی از مناطق مستعد دیم، میزان افزایش عملکرد محصولات زراعی با استفاده از فناوری های جدید بیش از دو برابر روش‌های سنتی و متداول است. محصولات زراعی تولید شده از آب سبز عمدتا محصول سالم و عاری از آلودگی هستند و از این نظر نقش مهمی در تغذیه و سلامتی جامعه دارند. بنابراین توجه به اصلاح ارقام مناسب و سازگار با مناطق مختلف آب و هوایی دیمزارها، سازگاری خصوصی، کشاورزی حفاظتی، کشاورزی دقیق، تامین و مصرف به موقع نهاده‌ها، افزایش تنوع محصولات زراعی قابل کشت در مناطق دیم، توجه به نقش گیاهان پوششی و علوفه برای تولید علوفه،کاهش فرسایش خاک، آگرونومی خوب، نظام های زراعی، تولید محصولات سالم، تهیه و تولید ماشین ها و اداوات مناسب با توجه به توپوگرافی مناطق مختلف نقش مهمی در فرایند افزایش راندمان استفاده از آب سبز خواهند داشت. عرضه باثبات مواد غذایی متضمن پایداری تولید و استمرار امنیت غذایی می‌باشد. امروزه متخصصین عمدتا به رابطه غذا و سلامت انسان ها فکر می کنند و بحث برنامه ریزی و مدیریت منسجم در حوزۀ تولید و تامین غذای کافی و ارتقاء سلامت جامعه در چارچوب امنیت غذا و تغذیه (food and nutrition security) به یکی از مهمترین سیاست های پیش روی متولیان سلامت جامعه بدل شده است.