بهره‌برداری پایدار حلقه مفقوده در برنامه‌های حفاظت از منابع ژنتیکی کشور

ایران یکی از نواحی غنی جهان از نظر تنوع ژنتیکی محسوب می‌گردد. در گزارشات کمیسیون منابع ژنتیکی برای غذا و کشاورزی سازمان خواربار جهانی ملل متحد ایران بعنوان هفدهمین کشور مگادایورس جهان شناخته می‌شود. بر همین مبنا کشور ایران برنامه‌های مفصلی برای حفاظت از این منابع ژنتیکی باارزش در دست اجرا دارد. از جمله در حال حاضر با جمع‌آوری و نگهداری بیش از 170 هزار نمونه گیاهی در بانک‌های ژن، 500 هزار نمونه هرباریومی و هزاران نمونه زنده در باغات گیاهشناسی و باغات کلکسیون تلاش شده است تا بخشی از تنوع ژنتیکی گیاهان کشاورزی حفظ و نگهداری شوند. با اینحال این فعالیت ها تاکنون نتوانسته است انتظارات برنامه را برای حفاظت از منابع ژنتیکی کشور تامین نماید و همچنان شدت فرسایش منابع ژنتیکی بیشتر از ظرفیت این مراکز است. یک برنامه موثر حفاظت و بهره‌برداری از منابع ژنتیکی شامل سه مولفه حفاظت از منابع ژنتیکی، توسعه روش‌های بهره‌برداری پایدار از منابع ژنتیکی و کنترل و نظارت بر عوامل تاثیر گذار بر تنوع زیستی است. بهره‌برداری پایدار از منابع ژنتیکی شامل مجموعه‌ای از روش‌ها و سیستم‌های کشاورزی است که ضمن بهره‌برداری از منابع برای افزایش تولید محصولات کشاورزی، با محیط زیست نیز سازگار بوده و متضمن حفظ تنوع زیستی در اکوسیستم‌های کشاورزی است.علاوه بر آنها عواملی خارج از اکوسیستم‌های کشاورزی یا مزرعه وجود دارند که دارای تاثیرات شدیدی بر تنوع ژنتیکی کشاورزی هستند. عوامل اقتصادی و اجتماعی، عوامل محیطی، عامل پیشرفت‌ و نوآوری در علم و تکنولوژی و شرایط سیاسی عواملی هستند که در خارج از مزرعه شکل می‌گیرند اما دارای تاثیرات مثبت یا منفی بر فرسایش منابع ژنتیکی هستند. از آنجا که این عوامل تحت تاثیر روش‌های حفاظت از منابع ژنتیکی نبوده و از سیستم‌های تولید در مزرعه تاثیر نمی‌پذیرند عدم توجه به این عوامل می تواند برنامه‌های حفاظت از منابع ژنتیکی را بی‌اثر ساخته و یا تاثیر آنها را به شدت کاهش دهند. بنابراین در یک استراتژی ملی برای حفاظت و بهره‌برداری پایدار از منابع ژنتیکی بجای توجه یک بعدی به حفاظت فیزیکی از منابع باید توسعه روش‌های پایداری استفاده از منابع ژنتیکی و همچنین کنترل و نظارت بر عوامل خارجی موثر بر تنوع ژنتیک نیز مورد توجه قرار گیرند.