مترجمان قرن هشتم: مطالعۀ موردی سفرنامۀ ابنب ّطوطه

کتاب تحفه الن ّ ظار فی غرائب الامصار و العجائب الاسفار، که امروز با نام سفرنامۀ ابنب ّ طوطه شناخته میشود، یکی از ارزشمندترین منابع تاریخی قرن هشتم هجری به شمار میرود. این کتاب دستآورد سفرهای جهانگردی از اهالی طنجه با نام ابنب ّ طوطه است که بیست و نهسال و اندی از عمر خود را در سفر گذراند. از ویژگیهای مهم این سفرنامه، که در تاریخنویسی آن زمان به ندرت دیده میشود، توجه نویسندۀ کتاب به جنبههای مختلف اجتماعی، فرهنگی و سیاسی سرزمینها و آداب و رسوم مردم است. هدف پژوهش حاضر شناختن و پی بردن به زوایایی از زندگی مترجمان قرن هشتم هجری با تکیه بر اطلاعات کمیاب و باارزش سفرنامۀ ابنب ّ طوطه است. به این منظور، دو ترجمه ازسفرنامۀ ابنب ّ طوطه، متن اصلی سفرنامه به عربی و دو ترجمۀ انگلیسی آن مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این بررسی نشان داد که در نیمۀنخست قرن هشتم هجری، در سرزمینهای اسلامی و مناطق دیگری که ابنب ّ طوطه از آنها گذر کرده، به ندرت کسی یافت میشده که شغل اصلی او مترجمی باشد. دیدارها گاهی بدون حضور مترجم و بدون ارتباط کلامی و گاهی با حضور افرادی با شغلهایی غیر از شغل مترجمی که تسلط نسبی به زبانی دیگر داشتهاند صورت میگرفته است. تنها گاهی در دربار پادشاهان و سلاطین بزرگی همچون سلطان روم و سلطان بخشی از سرزمین مالی با کسانی مواجه میشویم که شغل نخست آنها مترجمی است و عهدهدار کار ترجمه هستند.