بازتاب اخلاق اجتماعی در اندیشه‌های قرآنی امام خمینی

اخلاق اجتماعی را آراستگی به فضائل در ارتباط با دیگران برای زیستی بهتر و مهربانانه و همدلانه‌تر معنا کرده‌اند. این اخلاق در برابر اخلاق فردی است که فارغ از رابطه با غیر، در آراستن به فضائل و زدودن رذائل ارزش ذاتی دارد. اخلاق اجتماعی، رُکن رکین اخلاق قرآنی و بخش بسیار بزرگی از معارف اخلاقی را در بیش از هفتاد سوره تشکیل می‌دهد. در فرهنگ قرآن، اخلاق اجتماعی، افزون بر بُعد معنوی و کسب ثواب اُخروی، پایه رشد و توسعه جامعه در ابعاد اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، و پیشگیری از خطرات جدی است. آنچه در پژوهش‌های تفسیرى قابل ارزیابى است، درجه اهتمام مفسر به گرایشى خاص در تفسیر و رویکرد خاص مانند اخلاق اجتماعی است، گویى که در نظر آن مفسر، اهمیت آن مقصد در اولویت بوده و یا در آن شرایط برجسته کردن آن ضرورت اجتماعى داشته است. امام خمینی پس از انقلاب و به مناسبت جایگاه ویژه خود در خطاب به مسئولین همواره نسبت به طرح اخلاق اجتماعی در جای‌جای سخنرانی‌های خود اشاره دارد. توجه به بسیاری از این مباحث وقتی معنادار می‌شود که موقعیت و شرایط تاریخی و مخاطبان آن کاویده شود. طرح مباحثى از قبیل خطرقدرت‌خواهی، منیت، جنگ و نزاع گروهی، استبداد و آزادى، نظم اجتماعى، تنظیم حیات، درمان عقب‌ماندگی مسلمانان و حقوق مردم در این سخنان با استناد به آیات، امرى جدید و متفاوت از سخنان ایشان در مباحث تفسیری عرفانی است و بیانگر گرایش و توجه به اهداف خاص در تفسیر ایشان در این دوره است. در این مقاله پس از تبیین جایگاه اخلاق قرآنی و تفاوت آن با اخلاق فردی، و اهمیت آن در معارف قرآن، به بازتاب این مباحث در آرای تفسیری ایشان با ذکر نمونه‌ها اشاره خواهد شد و پیام این نکات تفسیری برای مخاطبانی که دوران را نمی‌شناسند بازگو خواهد شد.