موطن عالم ذرّ از نگاه ابن عربی و برخی از عارفان مکتب وی

پژوهش پیش‌رو به بررسی موطن عالم ذرّ از نگاه ابن عربی و برخی عارفان مکتب وی اختصاص دارد. اصطلاح عالم ذرّ از آیۀ 172 سورۀ مبارک اعراف و برخی از روایات اخذ شده است. بر اساس این آیه و روایات ناظر به آن، خداوند در موطنی از مواطن وجود، ذرّیه فرزندان آدم را از پشت‌شان گرفت و پس از گواه گرفتن آنان بر خودشان، از ایشان بر ربوبیّت خود اقرار گرفت و همگان با پاسخ «بلی» بر ربوبیّت او اعتراف کردند. تاکنون افزون بر مطالبی که در ضمن کتب تفسیری، کلامی، فلسفی و عرفانی پیرامون موطن عهد الست و نحوه اخذ پیمان درج شده، چند مقالۀ مستقل نیز پیرامون عالم ذرّ و عهد الست به رشته تحریر درآمده است، امّا دیدگاه عارفان مکتب ابن‌عربی به صورت مستقل مورد نقد و ارزیابی قرار نگرفته است. این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی و تحلیلی می‌باشد. روش به کار رفته در این نوشتار اسنادی و روش جمع‌آوری داده‌ها کتابخانه‌ای بوده و داده‌های مورد نیاز از طریق ابزار فیش برداری گرد‌آوری شده است. نگارنده در این نوشتار به سه دیدگاه مشهور اشاره کرده است. دیدگاه نخست، میثاق الست را امری واقعی و همان فطرت توحیدی قلمداد می‌کند. دیدگاه دوم، موطن پیمان الست را عالم ارواح و جبروت می‌پندارد و دیدگاه سوم، موطن این پیمان را عالم مثال محاذی با عالم محسوسات یا عالم خیال منفصل می‌داند. نتیجه‌ای که در این مقاله از بررسی این سه دیدگاه حاصل شد این است که دیدگاه نخست و دیدگاه سوم با ظاهر الفاظ آیۀ میثاق تطابق بیشتری دارد، امّا دیدگاه دوم با اینکه با برخی از روایات تایید می‌شود، اشکالاتی دارد که ظاهر آیه آن را برنمی‌تابد.