عالم ذرّ و میثاق در فرهنگ کلامی اهل سنّت

اعتقاد به عالم ذرّ که از آن به عالم عهد و میثاق و اَلَست تعبیر می‌شود اعتقادی ریشه‌دار در فرهنگ قرآن و احادیث است. به جز معتزله و برخی دیگر از متکلّمان اهل سنّت، این عقیده از مشهورترین عقاید در بین اهل سنّت و بلکه همۀ مسلمانان است؛ البته بیان جزئیات عالم ذرّ در منابع اعتقادی شیعه غنی‌تر از اهل سنّت است. در این مقاله، ابتدا به بررسی آیات قرآن و احادیثی پرداخته‌ایم که در مجامع حدیثی اهل سنّت در موضوع عالم ذرّ قرار دارند. در این بررسی 22 آیه قرآن و بیش از 140 روایت در این موضوع گردآوری و برخی از مهم‌ترین موضوعات مطرح شده در آنها بیان شد. از جمله موضوعات مطرح شده در این آیات و روایات، خروج ذرّه‌مانند تمامی ذرّیّه‌ حضرت آدم7از پشت ایشان، معرّفی کردن خداوند خودش را به بندگان و گرفتن اقرار از آنها بر این معرفت و ثبت این معرفت در نهاد ایشان است. در ادامه، دیدگاه‌های‌ تاییدی و انکاری بزرگان مذاهب کلامی اهل سنّت یعنی اشاعره، معتزله و ماتریدیه در این زمینه به طور خلاصه مطرح شده است. معتزله دوازده اشکال را بر این عقیده مطرح کرده‌اند و اشاعره به آنها پاسخ داده‌اند. مهم‌ترین نتیجه‌ انکار عالم ذرّ، انکار معرفت موهوبیِ فطری به خداوند است که این نتیجه با صریح آیات قرآن و روایات مخالفت دارد.