عوالم ذرّ و شاخص‌های تفکیک آنها از یکدیگر در احادیث شیعه

بر اساس آیات و احادیث، انسان قبل از آمدن به این دنیا، شاهد رویدادهایی در عوالمی دیگر بوده است. از این عوالم با تعبیر عوالم ذرّ یاد شده است. موضوع عوالم ذرّ مستند به ادلّۀ نقلی است و نمی‌توان برای آنها برهان عقلی اقامه کرد. دربارۀ توافق یا تعارض این بحث با مبانی عقلی و همچنین صحّت و سقم احادیث وارد شده در این موضوع بین دانشمندان مسلمان اختلاف است. در این نوشتار اصل بر پذیرش احادیث عوالم ذرّ قرار داده شده است.بر اساس روایات معصومان:، اگر رویدادهای عوالم ذرّ نبود هیچ‌کس نمی‌توانست در این دنیا پروردگار و خالق و رازق خود را بشناسد. مباحث عوالم ذرّ در حوزۀ مفصّلات علوم قرآن کریم و اهل‌البیت:است و در شمار ضروریّات دین به شمار نمی‌آید. امّا اطّلاع و فهم دقیق و عمیق از این رویدادها، تاثیری بسیار مهم و کارساز در درک و فهم مسائل اعتقادی داشته، بینش گسترده‌ای را برای پژوهندۀ آن ایجاد می‌کند. با بررسی احادیث عوالم ذرّ، سه عالم تحت عناوین ذرّ اوّل، ذرّ ثانی و ذرّ ثالث قابل طرح و بحث است. آنچه به‌طور کلّی در عوالم ذرّ اتفاق افتاده است عبارت‌اند از: معاینه (شهود خداوند)، تعریف (معرّفی کردن خداوند خودش را به بندگان)، اخذ عهد و میثاق و امتحان .در احادیث، از ذرّ اوّل، به «عالم اظّله» و «عالم اشباح» هم تعبیر شده است. این مرحله مربوط به «روح العقل» یا «روح نطقی» است که در برخی از احادیث از آن به «نور» تعبیر شده است. در این مرحله، نه سخن از طین و تراب است و نه حرفی از وجود آسمان‌ها و زمین. «ذرّ ثانی» مربوط به قبل از تمامیت «نفخ روح» در جسد آدم7 است. در احادیث مربوط به این مرحله از خلقت، سخن از: خاک، آب، مالش ذرّات خاک، اصحاب یمین، اصحاب شمال، ذرّات بسیار ریز، آتش و آزمون عبور از آن، جسد آدم7که هنوز روح در آن دمیده نشده است، آب عَذبِ فرات، آب مِلحِ اُجاج، ... است. «ذرّ ثالث» بعد از خلقت آدم7و بعد از اینکه خداوند، نفخِ روح در جسد آدم7نمود و او را کامل کرد، صورت گرفته است.