هستی و چیستی «عالم ذرّ»

یکی از آموزه‌هایی که با قطع و یقین از مجموعِ اشارۀ بعضی آیات و صدها روایت صریح که بسیار فراتر از حدّ تواتر است به دست می‌آید، وجودِ عالمی پیش از عالم دنیاست که عالم ذرّ نامیده می‌شود. بر اساس متون وحیانی، هر یک از انسان‌ها در این عالم، به صورتِ فردی و شخصی وجود داشته‌اند و معرفت‌هایی بنیادین، دربابِ «توحید، نبوّت، و ولایت و امامت» کسب کرده‌اند. عالم ذرّ به دو مرحلۀ اصلیِ «ارواح بدون ابدان ذرّی» و «ارواح با ابدان ذرّی» تقسیم می‌شود و هر یک از این دو مرحله، خود به مراحلی فرعی‌تر تقسیم می‌شوند، که از این رو می‌توان تعبیر «عوالم» ذرّ را به کار برد. در تمام مراحل اصلی و فرعیِ عالم ذرّ، معرفت‌های مزبور به نحو شهودی و بی‌واسطه به انسان‌ها عرضه شده و بر این معرفت‌ها از آنان پیمان گرفته شده است. بدین ترتیب، در همۀ این عوالم ذرّ، یکایک آدمیان، با اختیاری که به آنها عطا شده بود، در معرض این آزمون‌های بسیار مهم قرار گرفته‌اند که آیا قلباً و باطناً، توحید، نبوّت، و امامت را پذیرفته و بدانها اقرار کرده‌اند یا اقرار آنها ظاهری و از روی اکراه بوده است. به تعبیر برخی روایات، انسان‌هایی قلباً به آنها ایمان آورده و انسان‌هایی نیز قلباً آنها را انکار کرده‌اند و در نتیجه، ایمان و کفر افراد بشر، از همان عالم آغاز شده است.این مقاله به معرّفی کلّی و اجمالیِ مراحل، معرفت‌های مذکور، و نیز آزمون‌های مختلف در آن عوالم و، به ویژه، ذکرِ تفصیلی و تفکیک‌شدۀ رخدادهای فراوانِ این عوالم همراه با ذکر نمونه‌هایی از مستندات قرآنی و حدیثی آنها-اختصاص دارد.