لزوم گذار اجتماعی- فنی در صنعت برق کشور مبتنی بر تحلیل شکاف سیاست‌ها و عملکرد حوزه برق

در سال‌های اخیر، مبحث انرژی پایدار به عنوان یکی از مقولات مهم تغییر در سیستم انرژی جهان مطرح شده است. اهداف گذار انرژی، در واقع سیاست‌گذاری متوازن کشورها در حوزه انرژی و در راستای سه محور رشد و توسعه اقتصادی، دسترسی و امنیت انرژی و پایداری محیط‌زیست یعنی اهداف مثلث انرژی می‌باشد. تغییر در سیستم انرژی در خلا رخ نمی‌دهد، بلکه نیازمند آمادگی کشورها برای گذار انرژی، مبتنی بر یک رویکرد اجتماعی- فنی است. به این ترتیب که تحول فناوری و سایر عناصر سیستم انرژی یعنی حکمرانی، نهادها، قوانین و سیاست‌ها، مدل‌های کسب و کار، سرمایه و سرمایه‌گذاری و مشارکت جامعه بایستی در فرایند گذار به صورت همزمان رخ دهد. با در نظر گرفتن این مبحث مطرح در سیاست‌گذاری حوزه انرژی در جهان، این سوال در این مقاله مد نظر قرار گرفته که سیاست‌های کشور در حوزه برق، در دوران پس از جنگ تحمیلی تاکنون چه اهدافی را دنبال کرده است؟ آیا گذاری در این سیاست‌ها مشاهده می‌شود یا نوعی پایداری در سیاست‌گذاری‌های حوزه برق وجود داشته است؟ همچنین با توجه به اهداف بر شمرده در سیاست‌ها در طی سال‌های مورد نظر، عملکرد سیستم برق به چه صورتی بوده است؟ نتایج تحلیل‌های این مقاله که مبتنی بر روش تحلیل مضمون می‌باشد نشان داد سیاست‌های حوزه برق کشور به صورت متوازن اهداف مثلث انرژی به خصوص مبحث پایداری محیط‌زیست را مورد توجه قرار نداده است، همچنین هماهنگی افقی و عمودی در سیاست‌گذاری‌ها مشاهده نمی‌شود و به عبارتی سیاست‌ها اثربخشی لازم را دارا نبوده‌اند. ضمن اینکه با در نظر گرفتن شاخص‌های مرتبط با هر یک از اهداف مثلث انرژی و انجام محاسبات آنها در حوزه برق، روند هر یک از شاخص‌ها نشان داد عملکرد سیستم برق از اهداف سیاست‌ها فاصله زیادی داشته و بنابراین سیاست‌ها از کارایی لازم نیز برخوردار نبوده‌اند. همچنین نوعی پایداری در سیاست‌ها مشاهده می‌شود که در تمامی دوره‌های مورد بررسی علی‌رغم حضور دولت‌های مختلف تغییری در آنها مشاهده نمی‌شود. نتایج به دست آمده که به نوعی ارزیابی سیاست‌گذاری حوزه برق کشور می‌باشد ضرورت آمادگی برای گذار سیستم برق و انرژی کشور را از وضعیتی که با آن مواجه می‌باشد را نشان می‌دهد. در این گذار تمامی عناصر دخیل در نظام اجتماعی- فنی صنعت برق یعنی حکمرانی و سیاست‌گذاری، قوانین و نهادها، سرمایه و سرمایه‌گذاری، صنعت و محیط نوآورانه کسب و کار و حتی نقش مردم در آینده حوزه انرژی نیازمند تکامل و تغییر می‌باشند.