کود و سم؛ دو وجه تفکیک‌ناپذیر تولیدات کشاورزی و تیغ دولبه امنیت غذایی

آمریکا و دول استکباری همسو، از سال 1976 نظریه کنترل ملت‌ها از طریق غذا را رسما در دستور کار سیاست خارجی خود قرار دادند که آثار زیانبار پنهان و آشکار آن در استقلال کشورها و ملت‌ها کاملا مشهود است. بنابراین امنیت غذایی امروزه تامین کننده امنیت ملی کشورها است و باید به عوامل دخیل در آن توجه ویژه صورت گیرد. کودهای شیمیایی و غیرشیمیایی از مهم‌ترین نهاده‌های بخش کشاورزی و حتی منابع طبیعی کشور است که اگر به درستی استفاده شود، به ازای استفاده یک واحد ممکن است تا 10 برابر در افزایش محصول نقش ایفا کند. علاوه بر این، کیفیت و کمیت محصول، مستلزم وجود مقادیر کافی و متعادل از عناصر غذایی، در خاک و گیاه است. سموم مختلف نیز از دیگر نهاده‌های اجتناب‌ناپذیر تولیدات کشاورزی و منابع طبیعی است. طبق اطلاعات موجود، حذف سموم از چرخه تولیدات کشاورزی کشور سالانه بیش از چهار میلیارد دلار کاهش محصول را در پی خواهد داشت. بنابراین کود‌ها و سموم کشاورزی، اثر مهمی در حفاظت و تقویت گیاه، حاصلخیزی و باروری خاک و بهبود تولیدات بخش کشاورزی و منابع طبیعی کشور دارند. از طرفی مصرف بی‌رویه یا بی‌برنامه هر کدام از این نهاده‌های ضروری، می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری بر سلامت جامعه، محیط‌زیست و حتی کمیت و کیفیت محصول داشته باشد. امروزه در اثر افزایش جهانی مصرف کود و آفت‌کش‌ها که پیامد آن زوال باروری خاک، آلودگی هوا، آب و غذا و بروز انواع بیماری‌ها در انسان است، نگرانی‌های روز‌افزونی درباره محیط‌زیست جهانی ایجاد شده است. در شرایط نامتعادل چند دهه اخیر، علی‌رغم استفاده روزافزون کشاورزان از سموم برای مقابله با آفات و بیماری‌های گیاهی، تعداد و میزان خسارت این آفات، با گذشت زمان اقزایش یافته است و رابطه مستقیمی بین میزان استفاده از سموم شیمیایی و افزایش تعداد آفات گیاهی وجود دارد. اگرچه طبق اطلاعات موجود، میزان مصرف سم و کود در کشور ما از میانگین جهانی کمتر است، اما شواهد حاکی از اثرات نامطلوب این نهاده‌های ضروری است که علت آن را باید در عدم مصرف برنامه‌ریزی شده (بد مصرفی)، عدم کیفیت نهاده یا مواد تکنیکال آن و از همه مهم‌تر عدم وجود سازوکارهای نظارتی مطلوب و اجرای ضوابط موجود جست‌وجو کرد. این نوشته در صدد کنکاش در این خصوصص و راهبردهای خروج از مشکل؛ مانند توجه ویژه به تولید این نهاده‌ها در داخل کشور با توجه به ظرفیت‌های علمی و انگیزه‌های اقتصادی موجود، طراحی سازوکار مناسب تولید و توزیع و مصرف کود و سم مطابق با نظام دارویی کشور به عنوان یک تجربه موفق موجود و اصلاح نوع و شیوه مصرف کود و سم در کشور و کاهش هر چه بیشتر مصرف آنها با اجرای روش‌های بهینه مدیریت خاک، آفات و بیماری‌های گیاهی، مبتنی بر ظرفیت‌های موجود در داخل کشور است. با توجه به اهیمت و جایگاه امنیت غذایی در سلامت و شادابی جامعه، کار، فعالیت، خلاقیت و نوآوری، این مهم قطعا مورد توجه همه نهادهای و دستگاه‌های دولتی، قانون‌گذاری و مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت قرار دارد.