بازگشایی اندیشه‌های انحرافی

از نیمه دوّم قرن اول هجری به تدریج تفکر در اصول دین و اظهار شبهه و تاویل و تفسیر آیات قرآن در نتیجه امتزاج و اختلاط مسلمانان با ملل دیگر قوت گرفت. در این دوران اصلی‌ترین پرسش، پرسش از قضا و قدر (اراده الهی) یا اراده انسان بود. اهل اندیشه به جهت یافتن پاسخ این نوع سوالات به راه‌های گوناگون رفتند. بطوریکه مکتب‌های گوناگون فکری و فرقه سازی‌ها از همان قرون نخستین بیش از هر عصر و دورانی را سبب شد. این مقاله گذرا و فهرست‌وار به این مقوله پرداخته است. روزی که رسول اعظم اسلامj در مکه ندای قولوا لا اله الّا الله تفلحوا سر داد، در واقع کلنگ تمدن عظیمی را بر زمین کوبید که امروز مخالف و موافق آنرا «تمدن اسلامی» گویند. این تمدن سترگ از شهر مکه آغاز و در کمترین زمان به سه قاره گسترش یافت و سبب استهلاک و فروپاشی تمدن‌های فرسوده گذشته گردید. اهل اندیشه اوج این تمدن فراگیر را قرن چهارم هجری دانسته‌اند. به عبارت دیگر، قرن دوم، قرن ترجمه و قرن سوم و چهارم، قرن تحقیق و تتبع و تالیف و تصنیف نامیده شد.