معنایابی و معناداری زندگی درافق حکمت اسلامی

فیلسوفان و متفکران مسلمان از دیرباز به موضوع مهم فلسفه زندگی و معناداری آن و همچنین بحث از سعادت آدمی پرداخته اند. ازنظر آنها خداوند بهترین نسخه معنابخش به زندگی انسان را در قالب ادیان الهی نشان داده است و حکمت اسلامی نیز با تاثیر از آموزه های وحیانی و با در نظرگرفتن این نکته که انسان برترین مخلوق در نظام احسن الهی است به ترسیم ابعاد معناداری حیات انسانی میپردازد. ازین منظر مراد ازمعنای زندگی، هدفمندی زندگی است، هرچند این هدفمندی با آنچه که برخی فیلسوفان ازمعنای زندگی مراد میکنند یعنی ارزشمندی به گونه ای همپوشانی دارد. در نگاه فیلسوفان و حکیمان مسلمان فلسفه زیستن انسان در این دنیا، کسب آمادگی برای ورود به حیات اخروی است. نزد فیلسوفان مسلمان حیات انسانی دو بخش دارد: حیات محسوس(طبیعی) و حیات معقول. حیات طبیعی که همه جانداران در آن مشترکند برپایه اصل صیانت از ذات استوار شده است که بر این اساس همه چیز برمدارجلب سود شخصی و رفع ضرر شخصی حرکت میکند. اما حیات معقول همانا سبکی اززندگی است که بتواند پاسخگوی همه ابعاد وجودی انسان باشد. یکی از مهمترین ابعاد وجودی انسان جستجو و دریافت هدف والای زندگی است به گونه ای که این هدف بتواند زندگی را به خوبی تفسیر و به درستی توجیه نماید. ازاینرو درنگاه حکیم مسلمان نقش زندگی این جهانی این است که برای انسان شرایطی را برای دستیابی به هدف از زندگی یا معنای زندگی مهیا کند و اساسا زندگی دنیوی امکان و فرصتی است برای نیل به اهداف عالیه وجودی انسان. نیل به این اهداف وجودی مستلزم شناخت انسان به عنوان موجودی چند بعدی است و نه تک بعدی. از نظر متفکر مسلمان حیات انسان امری زوال ناپذیر است، پس نمی توان آن را به حیات مادی محدود کرد و ازین رو حیات حقیقی سیرش در جهت اهداف اخروی و جاودانه است. بر این اساس هر انسانی با توجه به سعه وجودیش از حیات، علم و قدرت متناسب با هستی اش برخوردار است. بنابراین فعلیت بخشی به استعدادهای درونی و گستردگی حقیقت وجودی انسان ارتباط تنگاتنگی با معناداری زندگی هر انسانی دارد و این ارتباط امری نسبی و متغیر است. بر این مبنا انسان موجودی دارای مراتب است که همواره در حال صیرورت است و هر لحظه در تکاپو برای رسیدن به هدف یا اهداف است پس زندگی او نیزامری تشکیکی است. این تشکیکی بودن به دلیل اختیارمندی انسان است. ویزگی اختیار و اراده باعث می شود که هر انسانی نوع متفاوتی از اهداف را برگزیند. بر این اساس باید گفت هدفمندی ذاتی هر انسانی است. انسان با هر نوع جهانبینی درصدد دستیابی به بخشی از این اهداف برمی آید و به دنبال آن سبک زندگی متفاوتی برای خود اختیار می کند. در همین راستا و از نظرگاه اسلامی مهمترین حق انسان، حق حیات است و سایر حقوق از این حق برمی خیزد. از این منظر حیات بزرگترین موهبت الهی است که از جانب خداوند در امانت انسان است و آدمی مکلف به حفظ آن است. درقوانین حقوقی بین المللی نیز به این حق حیات توجه شده است اما آنچه را که اسلام در نظر دارد بسیار دقیقتر از آن است که در بیانیه های بین المللی آمده است و آن عبارتست از: حق حیات طیبه یا همان حیات معنوی. یعنی انسان در عرف حکمت اسلامی علاوه بر داشتن حق حیات طبیعی، نسبت به داشتن حیات معقول و معنوی نیز محق است و حق دارد در جهت معنوی، کمالاتی را تحصیل و حیات معقول خویش را در مسیر انسانیت ارتقا بخشد. معنای کلی هدایت آنگونه که در متون مقدس آمده است در راستای همین ارتقا و تکامل تفسیر می شود. این مقاله درصدد است به بحث پیرامون معنایابی و معناداری زندگی در افق حکمت اسلامی