مدارس تاریخی اسلامی ایران، فرصت­ساز اعتلای ارزش­های فرهنگی

یک مدرسه تاریخی را به طور موجز می­توان، موسسه­ای برای آموزش در قدیم تعریف کرد که در آن علوم سنتی اسلامی – حدیث، تفسیر فقه و موارد مربوطه آموزش داده می­شود. حوزه علمیه نهادی آموزشی- مذهبی از دیرباز محل آموزش طلاب علاقمند در زمینه‌ی علوم دینی و آماده‌سازی آنان برای دریافت مقامی در کسوت روحانی بوده است. آموزش از دوران باستان یکی از ارکان اصلی در نمایش بالندگی تمدن ایرانیان بوده است و در دوران اسلامی نیز از جایگاه والایی برخوردار است، لذا پرداختن به این عملکرد در حوزه تعاملات معماری ضرورت ویژه­ای دارد. شناخت عملکرد بناهای تاریخی؛ همچون مدارس دینی، در راستای احیای هویت اجتماعی-تاریخی و دست­یابی به آموزه­های عملکردی خاص این گونه از معماری و به منظور کسب مهارت لازم، یکی از اهداف مهم حرفه معماری به­حساب می­آید. هدف این مطالعه، معرفی و بررسی عملکرد مدارس تاریخی اسلامی ایران به منظور دست­یابی به آموزه­های عملکرد آموزشی در ادوار تاریخی معماری ایران می­باشد. بازتعریف مدرسه و معرفی جایگاه فرهنگی، ویژگی­های عملکردی، عناصر معماری و نمونه­های ماندگار مدارس در ایران محتوای مورد تحقیق است. روش تحقیق؛ تحلیل محتو با پهنه قلمرو این عملکرد آموزشی در پنج محور؛ یعنی عملکرد، فناوری، کالبدی، مفهومی و میزان یکپارچگی صورت پذیرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می­دهد؛ مدارس تاریخی اسلامی ایران، ترکیبی از دو ایده عملکرد خانه و مساجد ایران می­باشند. و در واقع یکپارچگیرا در سه بعد کلیدی؛ مخاطب، محیط و معماری را در عملکرد مدارس ایرانی به نحو احسن نمایان ساخته است. به همین علت مدارس تاریخی، مکان فرصت­آفرین برای رشد و تعالی جسم و روح و نهایتا فرصت­ساز تعالی فرهنگی بوده است. توجه به الگوی حیاط مرکزی و استفاده از هم­نشینی طبیعت در به کارگیری فضای سبز و حوض آب در معماری مدارس تاریخی، حیات­پذیری را کالبد اینگونه آثار تاریخی به جریان درآورده و توسط مضامین اخلاقی و عرفانی روح معنوی را زینت بخشیده است.