جایگاه والای زبان فارسی در جمهوری آذربایجان از گذشته های دور تا امروز

شکی نیست که به گواهی تاریخ ادبیات و تاریخ عمومی، زبان فارسی در گذشته ای نه چندان دور زبان علمی، ادبی، فرهنگی، رسمی و تاریخی مناطق قفقاز جنوبی عموما و جمهوری آذربایجان خصوصا بوده و شاعران، عالمان و نویسندگان بزرگی از این مناطق به ظهور رسیده، آثار علمی ماندگار و تاثیرگذارشان را به زبان فاخر فارسی تدوین، تصنیف و تالیف کرده اند و یا اشعاری ماندگار و شاهکار آفریده اند، بزرگانی همچون خاقانی، نظامی، مجیرالدین بیلقانی، محمدبن هندوشاه نخجوانی، عباسقلی آقا باکویی «قدسی»، سید عظیم شروانی، حسین جاوید و ... از سوی دیگر، در این مناطق بنا به شهادت شاهدان عینی، تا دو دهه بعد از تشکیل #شوروی (تا دهه 1940) نیز آثاری مثل گلستان سعدی و شاهنامه فردوسی در مکتبخانه های سنتی و حوزه های علمیه و مدارس روستاها تدریس می شده و حتی در منازل کتاب روی کرسی و طاقچه در کنار قرآن بوده و به قصد تعلیم اخلاق و آشنایی با زبان فارسی خوانده می شد.همچنین کتیبه های فارسی موجود و مانده در آثار معماری ابنیه قدیمی و در نقاظ مختلف ممالک قفقاز جنوبی به ویژه جمهوری آذربایجان به شکل معرق کاری ، کاشی کاری، سنگ نگاری، سنگ قبور، سر درِ مساجد، منازل، تکایا، امامزاده ها و ... بوده و برخی هنوز هم از گزند حوادث مصون مانده. این همه نشان می دهد که زبان فارسی تا اواسط قرن بیستم همچنان در این دیار زنده، نیرومند و زبان خودیِ علمی و تاریخی و فرهنگی و رسمی و مورد احترام همه اقشار و اصناف مردمان آن نواحی مخصوصا نخبگان و فرهیختگان بوده است.