بحثی درباره ساختار و ویرایش سه قطعه منسوب به رودکی سمرقندی

در میان سروده های رودکی سمرقندی قطعاتی به چشم می خورد که ظاهراً پاره هایی از یک قصیده یا تغزل از وی بوده است. این قطعات در چاپ اول و دوم کتاب محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی اثر نفیسی، به دو صورت گردآوری شده است؛ یا این سروده ها یک جا و به صورت متّصل از سرچشمه های کهن(عیناً یا با تغییرات ویرایشی) وارد دیوان شده و یا ابیاتی پراکنده در منابع مختلف بوده اند که نفیسی آن ها را به صورت یکجا گردآوری و بازیابی کرده است. در مورد روش نخست جای شبهه-ای نیست؛ اما قطعات گردآوری شده به روش دوّم، محل بحث است، چرا که ترتیب و توالی موجود قطعات، پرداختة نفیسی است و بعضا دلیلی قانع کننده تر از هماهنگی وزن و قافیه برای اتصال این ابیات وجود ندارد. ما پس از بررسی تمامی اشعار در بخش «ابیات متصل به هم» در دیوان رودکی به تصحیح سعید نفیسی، متوجّه وجود سه قطعه شدیم که نفیسی اگرچه آن ها را به روش دوم بازیابی کرده، امّا بر خلاف سایر نمونه ها، و علی رغم این که منبعی موثق ناظر به ترتیب و توالی ابیات این قطعات موجود نبوده، دارای اتحادی جالب توجّه از نظر محتوایی هستند. دربارة اتصال ابیات یکی از این قطعات نیز، میان مصححان اختلاف نظری وجود دارد؛ ما در نوبت نخست به بررسی این موضوع و حل اختلاف موجود خواهیم پرداخت و دو قطعة دیگر را نیز که ساختاری همانند این قطعه دارند، معرفی خواهیم کرد. علاوه بر بررسی این سه قطعه در منابع مستند، نگارندگان به تحلیل چگونگی ارتباط و اتصال ابیات قطعات، هم چنین تصحیح برخی اشتباهات موجود در منابع مستند و دیوان های چاپی خواهند پرداخت.