علل عقب‌‎ماندگی جامعۀ ایرانی از نظر سیاحتنامۀ ابراهیم‌بیگ

در تاریخ سیاسی و جغرافیایی ایران، دوران قاجار، نمادی از بی‌‎کفایتیِ سیاسی و عصر قراردادهای ننگین به شمار می‌رود و یادآور بخش‌‎هایی است که از ایران برای همیشه جدا شد. روی‌کار آمدنِ سلسلۀ قاجار از اهمّیّت ویژه‌ای برخوردار است: آن هنگام که اروپا با پشت‌سر گذاشتنِ انقلاب صنعتی، وارد مرحلۀ تازه‌ای از دورانِ تاریخیِ خود گردیده بود، ارتباط ایران با آنان گسترش می‌یابد و این کشور کانون توجّه قدرت‌های استعماری قرار می‌گیرد. روابط بین‌المللی کشورها در این دوره، بر اساسِ مصالح سیاسی و اقتصادی آن کشور شکل می‌گیرد، در حالی‌که زمامداران قاجار از این تغییرات و اصول بین‌المللیِ روابط کاملاً بی‌اطّلاع بودند که این امر نتایج غیرقابل جبرانی برای کشور به همراه داشت. سیاستمداران و روشنفکرانِ وقت، برای اصلاحِ امورِ کشورْ دست به تلاشِ بسیاری زدند، امّا مشکلات سیاسی و اجتماعی ایران به دلیل موانعی چند، درمان نشد. یکی از روشنفکرانِ وطن‌دوست که رازِ عقب‌ماندگی ایران را دریافته بود، حاج زین‌العابدین مراغه‌ای بود. رمان‌وارۀ وی با عنوان «سیاحتنامۀ ابراهیم‌بیگ» یک سفرنامۀ خیالی است که در میان ادبیّات داستانی ایران، یکی از آثار فاخری است که زمینه‌سازِ انقلاب مشروطه گردید؛ یک اثرِ داستانیِ تاثیرگذار که در محافل متجدّدین و نیز در میان گرایش‌های مختلف روشن‌فکریِ اواخرِ دوران سلطنت ناصرالدّین‌شاه، با اقبال و استقبال زیادی مواجه شد.