نقش رجال قزوینی در روابط فرهنگی – سیاسی ایران و شبه قاره(در دوره صفویه و تیموریان هند)

قزوین شهری رجال‌پرور در طول تاریخ بعد از اسلام بوده است. پیش از صفویه، این شهر و مناطق تابعة آن گریزگاه فراریان سیاسی و متهمان مذهبی بود. نمونة بارز آن نقش فداییان اسماعیلی در الموت است. موقعیت جغرافیایی شهر سبب گردید از همان ابتدای حاکمیت صفویان، مورد توجه شاه اسماعیل و شاه تهماسب قرار گیرد. شاه تهماسب بنا به دلایل مختلف آن را به پایتختی برگزید. باتوجه به اینکه ابعاد فرهنگی – اقتصادی هر شهری تابع مرکزیت سیاسی آن است، بنابراین تمرکز حکومت و قدرت سیاسی در قزوین بر شرایط این شهر بسیار تاثیرگذار بود. هرچند بعد از انتقال پایتخت به اصفهان، قابلیت اقتصادی شهر رو به تنزل نهاد اما همچنان نقش سیاسی و فرهنگی خود را حفظ نمود. این در حالی است که به خاطر وجود علمای مذهبی، شاعران و نویسندگان و رجال صاحب‌منصب قزوین، نقش کلیدی در روابط فرهنگی، سیاسی و اقتصاد با خارج بخصوص شبه‌قاره ایفا می‌کرد و هم رجالی را از شهرهای دیگر جذب می‌نمود. در همین راستا به خاطر حفظ و تداوم اهمیتِ قزوین بعد از انتقال پایتخت به اصفهان، این شهر نیز همواره رجال فرهنگی برجسته‌ای را تربیت نموده است. در عین حال عواملی چون رسمی شدن مذهب تشیع، فشار مذهبی (تعصب) و قدرت سیاسی این قلمرو، مهم‌ترین دلایل و بسترساز روابط فرهنگی – سیاسی ایران و دولت‎های خارجی بخصوص شبه‌قاره در این عصر بوده است. البته در این میان، تعدادی از رجال قزوینی به دلیل شرایط مذهبی دورة صفوی به بددینی متهم شدند و برخی از آن‌ها از ایران به شبه‌قاره مهاجرت کردند اما به خاطر روح تسامح مذهبی حاکم بر دربار هند، هریک از آن‌ها نیز حلقه‌های فکری و فرهنگی بین ایران و سرزمین هند شدند.