تحلیل عارفانه ی ساقی نامه ی فضولی بغدادی و مقایسه ی آن با ساقی-نامه ی رضی الدین آرتیمانی

فضولی بغدادی یکی از شاعران سترگ قرن یازدهم هجری است. در اکثر قالب های شعری از قصیده و غزل گرفته تا مثنوی، رباعی، ترکیب بند و قطعه طبع آزمایی کرده است. ساقی نامه ی فضولی، در قالب مثنوی و دربحر متقارب سروده شده و درحدود 327 بیت می باشد. محتوای آن، عرفانی و ازنوع عرفان عاشقانه است. فضولی آن را در هفت نشاه بیان کرده که بعد از هر نشاتی، یک مناظره ی عرفانی از زبان آلاتِ موسیقی و مطرب آورده است. ساقی نامه ی فضولی سرشار ازسوزگداز عارفانه و عاشقانه است که درنهایت لطافت و با زبانی ساده، بیان شده است. رضی الدین آرتیمانی شاعر هم عصرِ فضولی هم ساقی نامه ای در قالب مثنوی و در بحر متقارب سروده است. از وجوه تشابهات این دو ساقی نامه آن است که هر دو، عرفانی و از نوع عرفان عاشقانه با همان سوز وگداز خاص خود هستند. محتوای آنها، بنابه آنچه که این نوع شعر ایجاب می کند، ترک دنیا و مافیها و روی آوردن به شراب و توجه به حق می-باشد که شاعر آن را از ساقی طلب می کند و دراین راه، هم نوازی مطرب را هم خواهان است. از وجوه افتراق آنها، مناظره هایی است که فضولی بدانها پرداخته، اما رضی الدین چنین مناظره هایی را نیاورده است. ساقی نامه ی فضولی سرشار از ظرافت های ادبی و خیال پردازی های شاعرانه است که در ساقی نامه رضی الدین کمتر دیده می شود. ساقی نامه ی رضی الدین آرتیمانی به لحاظ شور عاشقانه، ذوق صوفیانه و عارفانه و عامیانه پسند بودن آن و نیز تلمیحات بسیار، نسبت به ساقی نامه ی فضولی برتری دارد. آنچه دراین مقاله بدان پرداخته شده، تحلیل عارفانه و بیان وجوه تشابهات و افتراق ساقی نامه های فضولی بغدادی و رضی الدین آرتیمانی است.