تطبیق انسان کامل در اندیشۀ مولانا و ابن فارض

جست‌وجوی انسان کامل، یکی از آرمان های اولیّه و اساسی انسان ها بوده است تا به وسیلۀ او، راه وارستگی و کمال را طیّ کنند. وی شایستگی تجلّی اسماء و صفات خداوندی را در خود به عنوان جانشین و خلیفۀ خداوند در عالم ناسوت پیدا کرده است. مولانا و ابن فارض -بزرگ ترین عارفان روزگار خود- مبتنی بر فرهنگ مشترک اسلامی، دیدگاه های همانندی در این خصوص ارائه کرده اند. هردو بر این باورندکه مقام حضرت محمّد(ص) به عنوان خاتم پیامبران، از همۀ پیامبران پیشین، بالاتر و اکمل انسان‌های کامل است. با این تفاوت که ابن فارض در مقام فنا و وحدت شهود با انسان کامل، از زبان او حرف می زند؛ اما مولانا برخلاف وی جان انسان کامل را برتر از آن می داند که با جان خود شاعر اتّحاد یابد. دیگر آنکه انسان کامل به صورت یک اندیشۀ آرمانی در دنیای خیال ابن فارض باقی می ماند و در جهان عینی نمود پیدا نمی کند که او به پیروی از پیر و مرشدی کامل بپردازد؛ ولی این اندیشه در زندگی مولانا، تجلی و بازتابی گسترده دارد. مهم‌ترین شاخص‌های «انسان کامل» که در باور و اندیشه هر دو شاعر بصورت مشترک وجود دارد، عبارت است از: آیینۀ حق، قطب عالم، عالم اکبر، منشاظهور عالم، جامع اسمای الهی، صاحب علم لدّنی، دارای ولایت تشریعی و تکوینی. این جستار به روش تحلیل محتوی کیفی متن مبتنی بر تطبیق نظام اندیشگانی هر دو شاعر به انسان کامل می‌پردازد.