جایگاه و کارکردهای «خَلق» در کشف المحجوب

توجه به منابع مکتوب صوفیه، حاکی از آن است که در هر یک از این منابع برای انتقال منظور، بر برخی مفاهیم و اصطلاحات تاکید بیشتری شده است. بنا بر این واقعیت، در این مقاله جایگاه و کارکردهای مفهوم «خَلق» در کشف‌المحجوب هجویری بررسی شده است. مفهوم مذکور در اثر هجویری بسامد چشمگیر و جالب توجهی دارد و او با توسل مکرر به ظرفیت‌های آن، به تشریح مطالب مورد نظرخود پرداخته است. با توجه به بسامد مذکور، برای ترسیم جایگاهها و کارکردهای «خَلق» در نظام فکری و تشریحی هجویری، در این نوشتار ابتدا از سرتاسر کشف‌المحجوب کلمه خَلق استخراج شده، سپس با توجه به عناوین که این مفهوم در ذیل آنها قرار گرفته، جایگاه و کارکردهای خلق، تقسیم‌بندی و بررسی شده است. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، خلق در کشف المحجوب حائز دو جایگاه و کارکرد کلی است که هر یک از آن دو، در تبیین مطالب، خود به عناوین جزئی‌تر تقسیم شده‌اند. جایگاه و کارکرد نخست خلق در اثر هجویری، جایگاه و کارکرد پست و منفی است که در ضمن آن ابعادِ گوناگون مفهوم خلق، از راههای مختلف بویژه از راه ایجاد تقابل با «حق» و وارستگان، به صورت مکرر نموده شده است. جایگاه و کارکرد دوم خلق اما، جایگاه و کارکرد مثبت اوست که از راه ضرورت توجه به او و ذکرِ جایگاهِ نظارتیِ وی در عرصۀ جامعه، اظهار شده است. مقایسه دو جایگاه و کارکرد مذکور در کشف المحجوب حاکی از آن است که خلق غالباً با سیمای پست و منفی در این اثر نموده شده است.