بازتاب اندیشه ها و عقاید کلامی در غزلیات صائب تبریزی

بی گمان صائب تبریزی یکی از بزرگترین غزل‌سرای قرن یازدهم هجری، نماینده کامل سبک هندی و شگفت انگیزترین فرد در بیان مفاهیم و تعالیم اسلامی با رنگ عرفانی می باشد. وی از شخصیت هایی است که مباحث عمیق کلامی را به همراه مسائل عرفانی در غزلیات خود بیان نموده است، که بدون دست یابی به مباحث کلامی که اصل اصول اعتقادی و نگرش ایشان را نشان می دهد، ارزیابی دقیق افکار، اندیشه و آراء کلامی وی ممکن نخواهد بود. در این مقاله تلاش شده است تا علاوه بر نشان دادن باورها و اعتقادات دینی و مذهبی صائب، به عقاید کلامی خصوصاً کلام شیعه در غزلیاتش پرداخته شود. صائب در بسیاری از موارد باورهای کلامی شیعه را بر فرقه های رایج آن زمان همچون شافعی، اشاعره و معتزله ترجیح داده است. لذا، بررسی مباحث کلامی شیعه در غزلیات صائب از قبیل صفات خداوند، عدل الهی، حسن و قبح ذاتی، معاد، نبوت، امامت، ایمان، اجل، رزق، نظام احسن و تجدد امثال موید دیدگاهی کاملاً برخواسته از اعتقادات و باورهای شیعه دوازده امامی وی می باشد؛ ولی در سایر مباحث کلامی نظیر رویت الهی، عقل، قضا و قدر و جبر و اختیار نظری کاملاً اشاعره گونه دارد. این امر نشان می دهد، همانگونه که صائب باورهای کلامی شیعه و مذاهب دیگر را می پذیرد و از آنها دفاع می-کند، برخی از اعتقادات فرق دیگر را نیز رد می کند تا گرایش و اعتقادات قلبی خود را به مکتب تشیع نشان دهد. با بررسی اندیشه های کلامی در غزلیات صائب تبریزی این نتیجه بدست آمد که با وجود رواج مذاهب مختلف اهل سنت در آن زمان، وی تحت تاثیر محیط زندگی و باورهای کلامی زمان خود قرار نگرفته است و اندیشه ها و عقاید کلامی شیعه در غزلیاتش بازتاب گسترده ای دارد؛ به طوری که می توان گفت صائب، افزون بر قرآن و سنت از اندیشه ها و عقاید علم کلام اسلامی نیز بهره برده است.