تحلیل و بررسی «سماع صوفیانه» از منظر مستملی بخاری در «شرح تعرف»

سماع در تاریخ تصوف یکی از مسایل حساس، پیچیده و از جنجالی ترین موضوع-ها بوده است. نه تنها اهل شرع با آن به مخالفت پرداخته اند، بلکه در میان مشایخ صوفیه نیز مخالفانی داشته است. صوفیان موسیقی ازلی را که نفس شنیده است با کلمات خدا به فرزندان آدم در عهد الست یکی می -دانند.این مقاله بر آن است تا سماع را در کتاب شرح تعرف تحلیل و بررسی نماید. پژوهش حاضر بر اساس مطالعات کتابخانه ای و با روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است و یافته ها بر اساس تحلیل محتوا بررسی شده است. مستملی بخاری اصل و منشا سماع را، آیه «الست بربکم»، لذت خطاب تکوین در امر«کُن»، خطاب«یرحمک ربک» حق تعالی به عطسه آدم، انتظار مستقبل از آیه«اخسئوا فیها ولا تکلمون» و ...می داند. وی سماع را بر سه وجه روا می داند:آسودن از رنج وقت، راحت خداوندان احوال برای عبور از خطرگمراهی، حاضرکردن سّرِ خداوندانِ اَشغال. افراد در مقابل سماع دو دسته اند، متلوّنان،که سماع بر آنان حرام است؛ متمکنان،که سماع آنان حلال است. دو چیز را شرط صحت سماع می داند، یکی «بی اختیاری» در وقت سماع که اساس آن بر محبت و معرفت حق باشد، دیگری وجود «وجد» و تواجد و غلبات شوق و مشاهده حق.