بررسی دو نمود منفی کهن‌الگوی آنیموس در ادبیات و فرهنگ ایران

همة ما از نظر زیست‌شناختی به میزان چشمگیری ظرفیت‌های جنس دیگر را داریم. ما همه با افرادی از هر دو جنس همانندسازی می‌کنیم؛ ازاین‌رو، همة ما واجد صفات مردانه و زنانه به طور توام هستیم. در عین حال، تفاوت‌های جنسی ژنتیک را هم نمی‌توان نادیده انگاشت؛ اما این فشارهای اجتماعی است که به این تفاوت‌ها جنبة اغراق‌آمیز می‌دهد: زنان را مجبور می‌کند وجه زنانة خود را رشد بیشتری دهند و مردان را وادار به تاکید بیشتر بر طبیعت مردانة خود می‌کند. نتیجه آنکه «جنبة دیگر»، واپس‌زده و ضعیف می‌شود. مردان، ظرفیت پرستاری و ارتباط با دیگران را مورد غفلت قرار می‌دهند و تمایل می‌یابند به گونه‌ای «یکسویه»، پرخاشگر و متفکر شوند. زنان نیز جنبه‌های پرستاری و احساسات خود را رشد می‌دهند؛ اما ظرفیت‌های خود را برای ابراز وجود و ارائة اندیشه‌های منطقی مورد غفلت قرار می‌دهند. با وجود این، «زنِ درون» یا آنیما در مردان و «مردِ درون» یا آنیموس در زنان، به صورت‌های گوناگون در هر آنچه که با کاهش سطح خودآگاه ذهن همراه است، از جمله رویاها، خیال‌پردازی‌ها، اساطیر، افسانه‌ها، ادبیات و ... ظاهر می‌شود. بر اساس گفتار حاضر، کهن‌الگوی «آنیموس» که ته‌نشستِ همة تجارب از مرد در میراث روانی یک زن به شمار می‌آید، مطابق با دیگر نقاط جهان، در اساطیر، ادبیّات و فرهنگ ایران نیز به نمود درآمده است که در این مقاله، دو نمود منفی آن، یعنی «عفریت مرگ (مرد فریبنده)» و «فِمیوُر (قاتل زنان)»، با نمونه‌ها و مثال‌های مختلف، مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است. پژوهش حاضر به روش تحقیقات توصیفی تحلیلی انجام گرفته و برای گردآوری اطّلاعات، از روش کتابخانه‌ای و بیشترْ از نوع متن‌خوانی استفاده شده است.