بررسی نقش‌های زبانی در تمهیدات عین‌القضات همدانی با تکیه بر نظریۀ«نقش‌های زبانی یاکوبسن»

عین‌القضات همدانی یکی از عرفای بزرگ ایران است و آثار بسیار ارزشمندی در تعلیم دقایق عرفان و روش سیر و سلوک تالیف نموده است. تمهیدات یک از نثرهای عرفانی بسیار زیبا و بی‌نظیر است که عین القضات در ده تمهید نگاشته است و به بیان خودش در ابتدای تمهیدات، علت نگارش آن، درخواست دوستانش بوده است. زبان عین‌القضات در تمهیدات زیبا و جذاب است و در این اثر کاملاً تشخص دارد. مقاله حاضر سعی دارد با توجه به اهمّیّت کارکرد نقش‌های زبان در القای مفاهیم، به بررسی این کارکرد در تمهیدات، بر اساس الگوی یاکوبسن، زبان‌شناس معاصر بپردازد. یاکوبسن در به کارگیری نظریۀ ارتباط در ادبیات قائل به شش مولفۀ ارتباطی است: 1- پیام(اثر ادبی) 2- فرستنده پیام(نویسنده یا شاعر) 3- گیرنده پیام(مخاطب-خواننده) 4- رمز(قواعد و هنجارهای زبان) 5- زمینه تماس(موقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی) 6- مجرای ارتباطی تماس(کلمات یا اصوات). عین‌القضات در تمهیدات از تمام امکانات و نقش‌های زبان برای بیان تجربیات و آموزه‌های عرفانی خود به سالکان طریقت بهره گرفته‌است که در مقاله حاضر بر اساس الگوی ارتباطی یاکوبسن مورد بررسی و دقت نظر قرار گرفته است.