تکوین و توسعه خوشه‌های نوآوری جهت کاربست آن‌ها در فضاهای پیراشهری مبتنی بر مرور نظام‌مند ادبیات

امروزه توسعۀ اکوسیستم‌های فناورانه و نوآورانه در قالب خوشه‌های نوآوری به یکی از مهم‌ترین راهبردهای شهرها جهت توسعۀ پایدار بر مدار اقتصاد دانش‌بنیان تبدیل شده است. هدف این پژوهش، شناسایی استخراج مراحل تکوین و توسعۀ خوشه های نوآوری و شناسایی عوامل تاثیرگذار بر موفقیت آنها در فضاهای پیراشهری است. روش پژوهش حاضر، از لحاظ ماهیت، کیفی، از نظر هدف، کاربردی توسعه‌ای از نوع مطالعات ثانویه با رویکرد مرور سیستماتیک ادبیات منطبق بر فرآیند هشت مرحله ای اوکلی(2015) است. جامعۀ آماری شامل تمام مقاله‌ها و کتاب‌ها و پایان‌نامه هایی‌است که از سال 2000 تا 2023 در این زمینه چاپ شده است. حجم نمونه شامل 32 منبع می‌باشد. این مراحل هشت‌گانه عبارت‌اند از: 1) مشخص نمودن هدف پژوهش: خوشه‌های نوآوری در فضاهای پیراشهری چگونه تکوین و توسعه می‌یابند؟ عوامل تاثیرگذار بر موفقیت خوشه‌های نوآوری در فضاهای پیراشهری چیست؟ سیر تطور توسعۀ خوشۀ نوآوری شهری از چه مراحلی تبعیت می‌کند؟. 2) پیش‌نویس پروتکل: اقدام به مشخص نمودن محدودۀ زمانی، نحوه و ابزارهای جست‌و‌جوی منابع، تعیین کلید واژه‌ها، معیارهای ورود و خروج مطالعات و شیوۀ استخراج داده‌ها گردید. 3) غربالگری برای ورود: پنج معیار برای ورود و خروج داده‌ها تعیین شد: نخست، از منابع اصیل لاتین در رابطه با موضوع خوشه‌های نوآوری شهری استفاده شود. دوم، صرفاً بر مقاله‌ها، کتاب‌ها و پایان‌ نامه‌های چاپ شده در انتشارات و پایگاه های داده ای معتبر تمرکز شود. سوم، حوزۀ موضوعی منابع پژوهش مرتبط با تکوین و توسعۀ خوشه‌های نوآوری و عوامل تاثیرگذار بر موفقیت آنها در فضاهای پیراشهری باشد. چهارم، بازۀ زمانی از سال 2000 تا 2023 انتخاب شد. پنجم، متن منابع قابل دسترس باشد. 4) جست‌و‌جوی منابع: فرآیند جست‌و‌جو در خرداد ماه 1402 به مدت 31 روز انجام شده از هفت انتشارات و پایگاه داده‌های دارای اعتبار متشکل از اشپرینگر، جان وایلی، ریسرچ‌گیت، تیلور و فرانسیس، ساینس دایرکت، امرالد، سیج استفاده گردید. 5) استخراج داده‌ها: محتوای منابع بر اساس پاسخ‌گویی به پرسش‌های پژوهش، مطالعه و تحلیل شد. بر مبنای پرسش‌های پژوهش، نتایج هر منبع در جدول‌هایی خلاصه‌نویسی شد و سپس هر یک از جدول‌ها، ارزیابی و تحلیل گردید. 6) ارزیابی کیفیت: برای این منظور از نظرات دو خبره و متخصص مرتبط با موضوع جهت ارزیابی مجدد منابع انتخاب شده، استفاده گردید. 7) سنتز داده‌ها: بر مبنای ادغام و پایش مفاهیم و مضامین، کدهای پژوهش استخراج شد و سپس این کدها به مقوله‌ها و کدهای محوری تقسیم گردید. 8) نوشتن مرور: گزارش فرآیند مرور سیستماتیک ادبیات با جزئیات کافی ارایه شده تا سایر محققان بتوانند به طور مستقل نتایج بررسی را بازتولید نمایند. در نهایت، با در نظر گرفتن موارد، 32 منبع(31 مقاله و 1 کتاب) برای پژوهش نهایی انتخاب گردید بر اساس نتایج پژوهش، 32 منبع به عنوان مبنای تحلیل پژوهش انتخاب شد که 31 مورد از آنها در مجله‌های معتبر چاپ شده و تنها یک مورد از آنها از نوع کتاب می‌باشد. مجموع نویسندگان منابع پژوهش، 98 نفر هستند. تحلیل زمانی منابع پژوهش بیانگر آن است که سیر انتشار منابع در حوزۀ خوشه‌‌‌های نوآوری شهری صعودی است به گونه‌ای که در سال 2018 2023 به اوج خود می‌رسد و حدود 62 درصد منابع در این بازه زمانی چاپ شده است. در سال‌های 2018 و 2021، بیشترین مقالات در این رابطه چاپ شده است. چنان چه 34 درصد منابع مربوط به آنها است. همچنین، سال‌‌های 2022 و 2023 نیز سهم پررنگی در منابع پژوهش دارند و حدود 19 درصد منابع متعلق به آنها می‌‌باشد.تحلیل منابع پژوهش از لحاظ پایگاه داده‌ای بیانگر آن است که منابع متعلق به شش پایگاه مشتمل بر اشپرینگر، جان وایلی، ریسرچ‌گیت، تیلور و فرانسیس، ساینس دایرکت، امرالد و سیج هستند. بیشترین منابع مربوط به ساینس دایرکت است که حدود 28 درصد منابع را شامل می‌شود. پس از آن اشپرینگر قرار دارد که 22 درصد منابع متعلق به آن می باشد. از این رو، 50 درصد مجموع منابع متعلق به دو پایگاه داده‌ا‌ی ساینس دایرکت و اشپرینگر، است. افزون بر این، 19 درصد منابع پژوهش متعلق به پایگاه داده‌ا‌ی ریسرج گیت است. همچنین، پایگاه داده‌ا‌ی سیج، 13 منابع را شامل شده است. پایگاه‌های داده‌ای تیلور و فرانسیس، امرالد و جان وایلی به ترتیب 9 درصد، 6 درصد و 3 درصد منابع را تشکیل داده‌اند. تحلیل منابع پژوهش از لحاظ روش پژوهش بیانگر آن است که بیشتر منابع از نوع کیفی هستند. از روش‌‌هایی نظیر تحلیل محتوی، مرور سیستماتیک، پیمایشی(اعم از مشاهده، مصاحبه، پرسش‌‌نامه و نظرسنجی)، مروری، مطالعه موردی استقرایی، تحلیل فضایی، تحلیل آماری، پنل خبرگان، تجزیه و تحلیل آزمون ناهمگونی، تحلیل خوشه‌ای، مقایسه‌ای کیفی از نوع فازی و گرندد تئوری در منابع پژوهش استفاده شده است. بیشترین منابع مربوط به روش‌های پیمایشی است که 19 درصد منابع را به خود اختصاص داده‌اند. پس از آن روش تحلیل محتوی قرار دارد که 16 درصد منابع را به خود اختصاص داده است. روش‌های تحلیل فضایی و مروری نیز سهم قابل‌توجهی از منابع را به خود اختصاص داده‌اند به طوری که 26 درصد منابع متعلق به آنها می‌باشد. روش پنل خبرگان نیز شامل 9 درصد از منابع است. روش‌های مطالعه موردی استقرایی، مرور سیستماتیک و تحلیل آماری نیز 18 درصد از منابع را شامل شده‌اند. روش‌های تجزیه و تحلیل آزمون ناهمگونی، تحلیل خوشه‌ای، مقایسه‌ای کیفی از نوع فازی و گرندد تئوری نیز 12 درصد منابع را به خود اختصاص داده‌اند. در مجموع، از تحلیل منابع پژوهش، 104 کد در خصوص عوامل تاثیرگذار بر توسعۀ خوشه‌های نوآوری شهری استخراج شده است که در 24 مقوله مشتمل بر برنامه‌ریزی راهبردی، پیش‌نیازها، سازمانی، مدیریت، ساختار جمعیت، محیط فرهنگی، خدمات، مدیریت دولت، الزامات فرهنگی، زیرساخت اقتصادی، مالی، ساختار صنعتی، انباشت صنعتی، سطح اقتصادی، نوآوری فناورانه، موقعیت جغرافیایی، ارتباط صنعت دانشگاه، مقیاس شهر، جاذبه‌ها، زیرساخت، محیط اکولوژیک، طراحی و محیطی طبقه‌بندی شده‌اند. این مقوله ها در شش کد محوری متشکل از نهادی، اجتماعی فرهنگی، اقتصادی، انباشت جغرافیایی، زیرساخت و فضایی طبقه‌بندی شده‌اند.مراحل توسعه و تکوین خوشه‌های نوآوری مشتمل بر مرحله پیش خوشه و ظهور خوشه، راه‌اندازی خوشه، فاز رشد خوشۀ پسین، پایداری خوشه، زوال خوشه و در نهایت سازگاری خوشه‌ای، جهش یا فرسودگی است. تحقق‌پذیری خوشه‌های نوآوری شهری مستلزم سه مرحله است. ابتدا پارک‌های علمی شکل می‌گیرند، پس از آن تبدیل به تکنوپلیس می‌شوند و سپس خوشۀ نوآوری شهری شکل می‌گیرد.

formation and development of innovation clusters for their application in peri urban spaces based on a systematic literature review

today, the one dimensional view of place and space on the one hand, and the view of capital and market economy in the absence of government control and restrictions, on the other hand, is the basis for the commodification of rural spaces, especially in tourism spaces. based on this, the present research has analyzed the effects of commodification in shandiz tourism area. the research method is descriptive analytical and based on spatial analysis models such as density patterns, hot spot analysis models and spatial autocorrelation. the necessary information in the long term (1380 1400) has been obtained through gis data and in the short term (1396 1400) using sentinel satellite images. also, in order to analyze the data, arcgis and terrset softwares were used. the obtained results show that in the period of 20 years and as a result of the commodification of villages in shandiz region, about 700 hectares of agricultural lands and gardens have been changed, of which 39.55% have been converted into natural areas. 10.45% turned into roads and 21.82% turned into barren lands. the results of the analysis of hot spots showed that the greatest change of use occurred in the western axis of shandiz towards the summer residences of abardeh village. finally, the results show that in 197 hectares (28.18%) of the lands of shandiz region, the commodification of the village has happened as a result of tourism, which has led to land use changes in these areas.the city of shandiz is located 15 kilometers west of mashhad metropolis, which is the main center of leisure and tourism due to its location in the northern slopes of the binalud highlands and having a mild climate, natural scenery, and the presence of villas. due to the favorable location of this city in the vicinity of mashhad, huge investments and projects have been made in the tourism sector, among which we can mention the shandiz phenomenon super project. also, the presence of gardens and mild climate has greatly increased the number of garden villas and rural second homes in this area, which has caused the gradual growth of land prices in shandiz area. therefore, under the influence of profit profit flow, in recent years, it has brought about many changes in the land market sector and changing the use of agricultural horticultural lands. therefore, the present study tries to analyze the changes in the agricultural and horticultural lands as a result of the commodification of the village in shandiz region and to answer the question that how much of the agricultural and horticultural lands of shandiz has become the subject of village commodification and this where are the areas located?the current research is applied in terms of purpose and descriptive analytical in terms of the nature of the method. in order to measure the commodification of villages in the study area on land use changes, two long term periods of 20 years (1380 1400) and five year short term periods (1396 1400) were chosen, which in the long term is due to the lack of sensor images. tm and etm of landsat satellite with optimal spatial resolution (30 meters) were used in the spatial resolution of the region from gis data. but in the short term, due to the high quality of spatial resolution of the images (spatial resolution of 10 meters), sentinel 2 satellite images have been used. also, arcgis, terrset and sentinel 2 satellite images were used for data analysis.also, in order to reveal the location of new uses, hot spot analysis from gettys ord.j statistics has been used. in this statistic, the calculated z score shows in which areas the uses are clustered with high or low values. the conceptual framework of this analysis works in such a way that if a complication has a high value, it is important, but this does not mean that it is a hot spot. a hot spot complication is considered when both the complication itself and the neighboring complications are statistically significant. the z score for the final output will be obtained when the local sum of the complication and its neighbor is relatively compared with the total sum of the complications.the results of examining the pattern of spatial distribution of built uses as the commodification of the village in shandiz show that moran’s index is 1.1. also, the z score value is 528.8, which according to the p value is 0.00, the spatial distribution of users follows the cluster pattern. in fact, the results show that due to the increase in land prices and the commodification of the village in shandiz, which has occurred due to the boom in the tourism industry in this region, in some axes such as abardeh villas and the east west axis of shandiz, many agricultural lands and gardens have turned into uses such as restaurants, rural second homes, leisure centers, etc.