بررسی صورخیال در منظومه های غنایی «زهره و منوچهر» ایرج میرزا و «ایرج و هوبره» قاسم لاربن

صورخیال تصرف ذهنی شاعر است که با کاربرد تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز تصویرپردازی و خیال انگیزی اثر را موجب می شود. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی عناصر صورخیال منظومه های زهره و منوچهر ایرج میرزا و ایرج و هوبره قاسم لاربن آخرین منظومه های غنایی ادبیات کلاسیک فارسی را بررسی نموده و به این پرسش پاسخ می دهد که صورخیال کدام منظومه برجسته تر است و به چه دلیل؟ یافته های پژوهش نشان می-دهد منظومة «ایرج و هوبره» ضمن برابری نسبی کنایه، در تشبیه و به ویژه استعاره برجسته تر از «زهره و منوچهر» است. با آنکه استعاره و تشبیه دو منظومه، کلیشه ای و تکرار میراث کهن ادبیات فارسی است؛ علت کم بسامدی استعارة زهره و منوچهر از آن روست که صراحت بیان ایرج میرزا با کاربرد رمزگونه و سمبلیک استعاره منافات دارد. تشبیه بلیغ که در خیال انگیزی اثر موثر است، بسامد کمی نسبت به ایرج و هوبره دارد. در ایرج و هوبره نمایش جنبة حماسی در کنار جنبة غنایی منظومه، بسامد استعاره و تشبیه بلیغ را چشم گیر کرده است. نکته مهم اینکه اگر چه در منظومه ها با تصاویر نو و ابداعی برساختة ذهن و تخیل شاعرانه مواجه نیستیم؛ اما برتری صورخیال منظومة ایرج و هوبره به واسطة بسامد و ارزش هنری استعاره و تشبیه، آن است که لاربن توانسته با بکارگیری این دو عنصر مهم به حوادث، تجربیات و جریانات واقعی جامعه، ارزش ادبی و هنری ببخشد و با تصرفات ذهنی در کنار جنبة غنایی منظومه، جنبة حماسی آن را نیز برجسته سازد.