تحلیل مثنوی جام جم اوحدی برمبنای گفتمان انتقادی

در این مقاله، مثنوی «جام جم» را -که مهم ترین اثر اوحدی و کتابی جامع در اخلاق و تصوف است- بر مبنای نظریة تحلیل گفتمان انتقادی بررسی کرده تا از این طریق، نسبت به اوضاع اجتماعی و فرهنگی روزگار شاعر و از سویی دیگر، از اندیشه ها و ایدئولوژی های وی آگاهی یابیم. بدین منظور پس از معرفی اجمالی اوحدی مراغه ای و آثار او، مقدمه ای دربارۀ سیر تکوینی نظریۀ گفتمان انتقادی و اهداف آن ذکر شده است. سپس اشعار انتقادی اجتماعی اوحدی را براساس رویکرد نورمن فرکلاف- یکی از نظریه پردازان برجسته در حوزۀ گفتمان انتقادی- در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین مورد بررسی قرار داده ایم. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که بیشترین انتقادات اوحدی به ترتیب، نسبت به صوفیان سالوس، عاملان ستمگر، فقهای دروغین، زاهدان ریاکار، قضات، واعظان، خواجگان، جوانمردان دروغین، بخیلان و مقلّدان بوده است. نکتۀ حائز اهمیت دیگر این که اوحدی کمتر به برجسته سازی شخصیت خود پرداخته و بیشتر درپی انتقاد و اصلاح قطب مخالف (دیگری/غیر) بوده است. در همین راستا و در نهایت با تحلیل متن و ارائه جداول آماری، میزان برجسته سازی و حاشیه رانی های شاعر را مشخص نموده ایم.