بررسی تاریخ بیهقی از منظر اعتبارسنجی

یکی از پرسش‌هایی که در مواجهه با کتاب تاریخ بیهقی با آن رو به رو می‌شویم، آن است که آیا تمامی مطالبی که در این کتاب آمده است، دارای اعتبار تاریخی است و می‌توان به آن‌ها استناد کرد و یا آن که لازم است با بهره‌گیری از شیوه‌های گوناگون به بررسی مطالب کتاب پرداخت. عده‌ای از پژوهشگران، بیهقی را در بیان این سخنان، صادق دانسته‌اند. بیهقی نیز در جای جای کتاب خود، سعی در باورپذیرکردن مطالب کتاب دارد. وی مدّعی است که مطالب کتاب را یا خود دیده است و یا از مردی ثقه آن را شنیده است، در حالی که با مطالعه ی تاریخ بیهقی به نکات ابهام‌آمیز فراوانی در این زمینه برمی‌خوریم. مطالبی در کتاب آمده‌است که راوی مشخصّی ندارد و قطعاً خود بیهقی نیز شاهد آن موارد نبوده است. بیهقی با قلم سحّار خود به روایت تاریخ پرداخته است و ذهن خواننده هنگام خواندن تاریخ بیهقی، به طور ناخودآگاه درگیر فرم و شکل ارائه مطالب می‌گردد و فرصت تفکّر از او ستانده می‌شود و علاوه بر شیوایی متن، تاکیدهای مکرر بیهقی بر صداقت در بیان مطالب، خواننده را از نقد و تحلیل مطالب باز می‌دارد. در این مقاله با بررسی چند روایت از تاریخ بیهقی نشان داده شده است بخش‌هایی از آنچه در این کتاب آمده است فاقد اعتبار تاریخی است و بیش از آن که بیانگر واقعیت باشد، برخاسته از ذهنیت نویسنده‌ی کتاب است.