تقریر تیتوس بورکهارت از نکاح کیمیاوی روح و نفس و تطبیق آن با سنّت چینی کیمیای زرّین

تیتوس بورکهارت در بخشی از کتاب خود (کیمیا: علم آفاق و علم انفس) از «نکاح کیمیاوی» سخن گفته است، یعنی نکاح مرد و زنِ درونی در کیمیاگری باطن که با تمثیلات مختلفی چون زر و سیم، آفتاب و ماهتاب، کبریت و سیماب، شهریار و شهربانو نمودار می‌شود. در آن نوشته، بورکهارت از کوشش تعلیم کیمیاگری غربی برای متّحد و یگانه ساختن دوگانه‌ای از اجزاء وجود انسان سخن می‌گوید، اجزائی که زمانی یگانه و یکپارچه بوده و به سبب گسیختگیِ آدمی از مقام «آدمیّت» در دو سوی مخالف از یکدیگر دور شده‌اند. این اجزاء در حقیقت همان روح و نفسِ آدمی هستند که آن دو را در رموز کیمیاوی مختلف نمودار ساخته‌اند. جالب توجّه است که در تعلیم کیمیای درون دائویی که تقریباً هیچ‌گونه مناسبت تاریخی با طریق غربی کیمیا ندارد، تمثیلات مشابهی دربارۀ نکاح کیمیاوی به کار رفته است مانند شرق و غرب (همسنگ آفتاب و ماهتاب) یا سرب و سیماب (همسنگ کبریت و سیماب). همچنین، چینیان از تمثیل مهمّ دیگری نیز بهره جسته‌اند که در حقیقت دروازۀ ورود به بحث از این نکاح کیمیاوی است و آن تمثیل «دلّالۀ ازدواج» است، کسی که زوجین را در این نکاح به یکدیگر می‌رساند و پیوند دو خاندان شرقی (روح) و غربی (نفس) در نزد او صورت می‌گیرد. جایگاه دلّالۀ ازدواج قلب است و خود او بنا بر تعالیم سنّتی دائویی، تمثیلی است از «ایمان راستین» در دلِ «نیّت راستین». بررسی و شرح و بسط این تمثیلات راهی است به شناخت دوسویۀ دو طریق باطنی کیمیاگری در مغرب‌زمین و سنّت شرق دور.