ملاحظاتی انتقادی درباره‌ی روایت و تفسیر بورکهارت از فیزیک مدرن

تیتوس بورکهارت در راستای نقدهای کلان خود بر مدرنیته و مدرنیسم، ضمن ارائه‌ی روایتی ذات‌گرایانه و فراگیر از علوم مدرن، به بازخوانی انتقادی بنیان‌ها و مبادی علوم مدرن (فیزیک، روان‌شناسی و زیست‌شناسی) می‌پردازد. تلقی خاصّ وی از چیستی این علوم ریشه در مبانی و رویکردهای خاصّ جریان «سنّت‌گرایی» ازجمله هستی‌شناسی و فلسفه‌ی تاریخ آن‌ها دارد که ارزیابی هر یک می‌تواند موضوع پژوهش مستقلی باشد؛ در این مقال بدون توجّه مستقیم به نقد مبانی سنّت‌گرایی خواهم کوشید ضمن تمرکز بر روایت و نقدهای بورکهارت بر فیزیک مدرن، به ارائه‌ی ملاحظاتی بپردازم که می‌توانند خدشه‌ای بر تلقّی متافیزیکی بورکهارت از فیزیک مدرن محسوب شوند و همچنین نقدیبرمواجهه‌ی او با عصر تجدّد به‌شمار آیند. ابتدا نشان خواهم داد فیزیک و کیهان‌شناسی مدرن بن‌مایه‌هایی فیثاغوری و افلاطونی دارند و در نتیجه نمی‌توانیم آن‌ها را در گسستی اساسی از سنّت‌های عرفانی و معنوی یونانی به‌فهم درآوریم. سپس ضمن اشاره‌ای گذرا به برخی منازعات فیلسوفان آغاز عصر جدید درباره‌ی مفاهیم جهان‌شناسانه‌ی مدرن، با تاکید بر نقش‌آفرینیِ دغدغه‌های الهیاتی و متافیزیکی در سرآغازهای تاسیس فیزیک مدرن، ادعای بورکهارت مبنی بر بی‌توجهی این جهان‌شناسی به حقایق غیرمحسوس و انتساب یک کمیت‌گرایی ریاضیاتیِ صرف به آن را به‌نقد خواهم کشید و در پایان ضمن اشاره به جایگاه نیوتون در تاسیس و تکوین علوم و فلسفه‌های مدرن، به بیان این ادعا خواهم پرداخت که رابطه‌ای قطعی و روشن بین فیزیک نیوتونی و پسانیوتونی با یک نظام فلسفی و الهیاتی و ارزشی خاص وجود ندارد؛ در نتیجه راه برای تفسیرهایی از فیزیک مدرن که آن‌را قابل جمع با یک تلقّی معنوی و قدسی از هستی می‌دانند بسته نیست و عقیده‌ی بورکهارت مبنی بر معرّفی فیزیک مدرن به‌عنوان علمی بی‌تفاوت نسبت به ارزش‌های الهی و زمینه‌ساز ظهورِ بحران‌های معنوی، قابل پذیرش نخواهدبود.