نظریه عدالت ولایی و مکتب طراحی نظام عادلانه

هدف: عدالت در طول تاریخ همواره یکی از دغدغه‌های اساسی بشر در سنت‌ها و مکتب‌های مختلف بوده و نظریه‌پردازان و متفکران بی‌شماری را به کنکاش دربارۀ مفهوم و معیارهای عدالت واداشته است. این نظریات طیف وسیعی از فضیلت‌گرایی، تساوی‌طلبی، قرارداد اجتماعی، مطلوبیت‌گرایی، استحقاق، شایستگی، انصاف و عدالت محلی را در بر می‌گیرد. در اندیشه اسلامی، عدالت در صدر هدف‌های اولیه‌ی همه‌‌ی بعثت‌های الهی است و عدل، اصیل‌ترین اصل تکوینی و تشریعی و گسترده‌ترین ارزش الهی و انسانی است؛ برای اقامه عدل و عینیت‌بخشی به عدالت در ابعاد فردی و اجتماعی لازم است مبنای محکم و حجت‌آوری از مفهوم و ماهیت عدالت و چگونگی اقامه آن ارائه کرد که بتواند مبنای عمل مردم به ویژه مسلمان و مومنان قرار گیرد. انگیزه فطری مردم، برقراری عدل است و این انگیزه درونی با پیوند ولایت بین مردم و امام عادل به انگیزه و اراده جمعی تبدیل می‌شود. به دلیل این رابطه مستحکم ولایت با اقامه عدل، نظریه عدالت در این مقاله به عدالت ولایی متصف شده است و می‌توان گفت پایۀ تمدن اسلامی، نظریه‌ عدالت ولایی است. هدف از این مقاله، ارائه این نظریه و روش طراحی نظام عادلانه در ده گام است. روش: در این پژوهش، با مرور وسیع ادبیات حوزه عدالت به ویژه در اندیشه اسلامی، نظریه پایه مدون شده و سپس در نشست‌های خبرگان، بررسی، نقد و اصلاح شده است. یافته‌ها: برای اقامه و برقراری عدل ضرورت دارد که سه ساحت عدالت را از هم تفکیک کرد: عدل به مثابه فضیلت اخلاقی انسان، عدل به مثابه روش تعاملات اجتماعی و عدل به مثابه جبران حقوق از دست رفته. در این پژوهش، مدل مفهومی عدل به مثابه روش تعاملات اجتماعی تدوین شده و بر اساس آن، روش طراحی نظام عادلانه در ده گام ارائه شده است. نتیجه‌گیری: برای بررسی اثربخشی روش طراحی نظام عادلانه، گام‌های مطرح شده با ارائه دو مثال قاعده جریمه عادلانه سرعت غیرمجاز و دستمزد عادلانه، تبیین شده و در نشست‌های خبرگان مورد تائید قرار گرفته است.