فراتحلیل مهاجرت نخبگان و فرار مغزها و راهبردهای جذب نیروی انسانی نخبه (یک مطالعه فراتحلیلی و جامعه‌شناختی)

بی‌شک، یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها و زمینه‌های تحقق و ضمانت اجرای الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، جذب و به ‌کارگیری نخبگان و جلوگیری از فرار مغزها از کشور با سیاست‌های اصولی و قابل اجرا می‌باشد. عنوان این تحقیق «راهبردهای جذب نیروی انسانی نخبه و پیشگیری از مهاجرت نخبگان و فرار مغزها» است که با روش فراتحلیلی (meta-analysis) انجام شده است.هدف فراتحلیل نیل به نتایج کلی و کاربردی از طریق ترکیب نتایج مطالعاتی است که در زمینه «جذب نیروی انسانی نخبه و پیشگیری از مهاجرت نخبگان و فرار مغزها» صورت گرفته است. این فراتحلیل که با بررسی و ادغام نتایج 48 اثر علمی انجام شد دو بُعد روش‌شناختی و محتوایی دارد. در بُعد روش‌شناختی نتایج نشان داد که این مطالعات، انباشت خوبی از ایده‌های نظری و راهکارهای عملی ارائه می‌کنند ولی اشکالات متعددی نیز دارند مانند عدم سازگاری بین اهداف، چارچوب نظری، روش تحقیق، نتایج و راهکارها، بدیهی بودن برخی از فرضیه‌ها، عدم استفاده از تکنیک‌های پیشرفته تجزیه و تحلیل، مناسب نبودن حجم نمونه، اتکا به روش‌های نظری و ...از جنبه محتوایی نیز این فراتحلیل پس از آسیب‌شناسی اجمالی مطالعات و مشخص نمودن مشکلاتی چون تناسب اندک نتایج با اهداف پژوهش، ضعف ارتباط و تناسب راهکارها با هدف تحقیق و ... در جستجوی تئوری مشترک و بنیادین تحقیق برآمد. در این بررسی مشخص گردید 6/39 درصد آثار مبتنی بر تئوری جاذبه- دافعه و 4/37 درصد مبتنی بر آموزه‌های نظری مشابه و مرتبط با آن بوده‌اند. در درجه سوم 6/16 درصد آثار به سایر تئوری‌ها تکیه کرده‌اند که آنها نیز عمدتاً تعارضی با گروه اول و دوم نداشته و به دلیل وسعت و قابلیت فراگیری که تئوری جاذبه- دافعه دارد می‌توان از آموزه‌های آنها چون مبحث «چرخش مغزها» به عنوان مکمل بهره گرفت.در زمینه راهکارهای پیشنهادی، این تحقیق نشان داد که 72% از 255 پیشنهاد ارائه شده، غیرشفاف و کلی و تنها 28% آنها قابل اجرا و شفاف‌اند. این راهکارها به چهار سطح بین‌المللی، ملی (کلان) میانی (سازمانی) و خُرد (بازیگران) تقسیم می‌شوند. در این میان تاکید اصلی محققان بر راهکارهای سطح ملی (جامعه- کشور- دولت) بوده است. از نظر این پژوهشگر، علل و عوامل بنیانی و جامعه‌شناختی این پدیده چیزی نیست جز ریشه‌دار بودن نگرش پوسیده ارباب- رعیتی در زوایای نظام اجتماعی ایران، وجود فضای رفتار قبیله‌ای و جناحی و سیاسی، زخم عمیق اشرافیگری و ذهنیت متحجر ژن برتری، در محاق قرار گرفتن آموزه‌های ناب اسلامی و قرآنی، در قالب‌های نشکن سنت‌های قشری و ارتجاعی، و به ‌ویژه نادیده گرفتن قابلیت‌های بالای مردم آریایی‌نژاد ایران (به تعبیر امام خمینی (ره) و سردار بزرگ نوسازی ایران، میرزا تقی‌خان امیرکبیر)، و به ‌ویژه شعاری برخورد کردن با استعدادهای خدادادی جوانان هوشمند ایرانی و عدم سپردن نقش تعیین کننده به آنها همانند دوران انقلاب و دفاع مقدس، و علل و عوامل زیان‌بار فرهنگی و جامعه‌شناختی دیگر، که همه آنها را باید به گونه اساسی و یکپارچه کالبدشکافی نمود. همه این آفات و موانع زیان‌بار که در دهه‌های اخیر موجب شتاب مهاجرت نخبگان ایرانی به کشورهای غربی و شکل‌گیری پدیده شوم فرار مغزها در ایران شده است از یک شاخص و عامل ریشه‌ای و اثرگذار دیگر جامعه‌شناختی سرچشمه می‌گیرند که همانا قرار گرفتن مدیریت و اداره کشور در دست بسیاری از مدیران بالادستی دو تابعیتی نالایق و اشرافی منش و بی‌صلاحیت و بی‌تفاوت نسبت به سروری و آقایی این ملت سرافراز و تمدن ساز در عرصه تمدن جهانی می‌باشد. لذا با توجه به این نگرش ریشه‌ای و جامعه‌شناختی، باید با این علل و عوامل آسیب‌شناسانه، برخورد اصولی و با برنامه صورت پذیرد. پیشنهادهای مشخص و گزاره‌های معین این مقاله با رویکرد جامعه‌شناختی در راهکارهای برون‌رفت از این پدیده آسیبی بسیار مهم در ایران، با ارائه 7 سیاست و 9 برنامه عملی در پایان مقاله به گونه مفصل و دقیق آورده شده است.