احیای انگیزش اجتماعی به سوی جامعه همبسته محله محور بر اساس نقش الگوی اصیل اسلامی در حق بر فضای محاذی زمین (بررسی تطبیقی کتاب دعائم الاسلام با منابع روایی دیگر)

در این پژوهش، یکی از مبانی اسلامی مغفول مانده برای انگیزش اجتماعی به سمت الگوی سکونت محله‌محور و رشد همبستگی اجتماعی ارائه و بحث شده است که مبانی قانون‌گذاری و برنامه‌ریزی شهری را تحت تاثیر قرار خواهد داد. بررسی محیط مصنوع و به ‌ویژه شهر سنّتی در عالم اسلام به‌ صورت تطبیقی با قواعد فقهی، بخشی از ادبیات شهرسازی و معماری اسلامی را در دهه‌های اخیر به خود اختصاص داده است. نحوه مواجهه با متون دینی و به‌ ویژه روایات و نیز غفلت از وجه فضایی مسائل فقهی مزبور و اکتفا به روابط پلان، ضرورت رویکردی متفاوت را در این گرایش مطرح می‌کند. در این راستا، یکی از کتب فقه روایی- «دعائم الاسلام»- پایه تحلیل را شکل می‌دهد و روایات مندرج در فصل «بنیان» از این کتاب، به عنوان منبع اصلی (در کنار دیگر منابع فقه روایی شیعه) برای بررسی موضوع خاص مقاله مورد استفاده قرار می‌گیرد. ماحصل این بررسی، ساختار مالکیتی متفاوتی را در این روایات می‌نمایاند که به جای احاله مالکیت تمام فضای مزبور به زمین، آن را در مالکیت عمومی (یا مالکیت خدا) در نظر می‌گیرد و برای افراد (اعم از مالک زمین محاذی یا مجاور) حقوق چهارگانه‌ای قرار می‌دهد که حق بنا، تنها یکی از آنها است که مالکیت فضا تابع آن (و نه تابع زمین) قرار داده می‌شود و سه حق دیگر- برخورداری از دید، نور و باد- به موازات آن طرح می‌شود، که به‌ ویژه دو حق اخیر (باد و نور محیطی)، محدودیت‌هایی را بر حق بنا که در انحصار مالک زمین است، اعمال می‌کند.