توسعه به مثابه خلق و مدیریت جهان سوم رویکرد انتقادی اسکوبار به تجربه جهانی گفتمان‌سازی توسعه

ایده توسعه که با عنوان استراتژی و ابزار بهبود و بهگشت اجتماعی مطرح است، در دهه‌های اخیر با انتقادات فراوانی روبه‌رو شده به گونه‌ای که از آن به مثابه گفتمانی اروپامحور، یک نوع استراتژی تحکیم قدرت و کنترل اجتماعی مدرن و در مجموع تهدیدی برای استقلال و آزادی جهان غیرغربی و زمینه سرخوردگی‌های انسان یاد می‌شود. منتقدان ایده توسعه که به پساتوسعه اشتهار دارند، در پی تجدیدنظر در این ایده هستند. اسکوبار از نظریه‌پردازان برجسته مردم‌شناسی، توسعه را به مثابه گفتمانی که در پی خلق و مدیریت جهان سوم است، مطرح کرده است. وی با کالبدشکافی این گفتمان و تحلیل تجربه گفتمان‌سازی توسعه از نظر شرایط تاریخی پدیداری آن، ساختار و نحوه استقرار و تثبیت آن در جهان سوم (سازوکارهای گفتمان‌سازی مبتنی بر مسئله‌مندی، حرفه‌ای نمودن و نهادسازی)، به این نتیجه دست یافته که گفتمان توسعه پس از جنگ جهانی دوم مطرح شده و با استقرار و تثبیت خود در جهان سوم، این جهان را توسعه ‌نیافته قلمداد کرده و با استراتژی توسعه آن را در ابعاد گوناگون اجتماعی، فرهنگی اقتصادی و سیاسی نظارت و مدیریت می‌کند. به نظر اسکوبار این گفتمان بدون مقاومت نبوده و با استراتژی‌های مقاومتی جهان سوم روبه‌رو است. این پادگفتمان‌ها تلاشی در جهت بازگشت به وضعیت واقعی پیشرفت بر اساس اصول فرهنگی و بومی و محو پیامدهای مخرب توسعه هستند. به طور کلی اسکوبار تصور دنیای ورای توسعه و پس از جهان سوم را در نظریه و عمل جستجو می‌کند. از جمله دستاوردهای این پژوهش فارغ از محتوای غیرانسانی توسعه غربی، شناخت تجربه گفتمان‌سازی برنامه‌های توسعه و روش‌های مشارکتی مردمی در اجرای الگوهایی است که نقطه مقابل توسعه غربی قرار دارد. بنابراین با رویکردی انتقادی و مبتنی بر ماهیت الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت می‌توان از این یافته‌ها به عنوان روشی در تبیین الزامات و بایسته‌های تبدیل الگوی پیشرفت به گفتمان ملی و نظام انگیزشی مطلوب در اجرای آن استفاده کرد.