ارائه چارچوبی برای تبیین وضعیت ناپایداری توسعه سرزمین و زمینه‌مندی نظریه و عمل در برنامه‌ریزی فضایی ایران

امروزه ایران با چالش‌های پیچیده اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و زیست‌محیطی روبه‌رو است. تاثیر این چالش‌ها بر فضای سرزمینی کشور شرایطی را ایجاد کرده است که می‌توان آن را وضعیت ناپایداری فضایی کشور نامید. دستیابی به تصویری روشن از این وضعیت نیازمند تامل در ریشه‌های این ناپایداری با نگاه به گذشته سرزمین و واکاوی دامنه وسیعی از رویدادها با استفاده از مفاهیم و نظریات مرتبط با زمینه تاریخی و فرهنگی کشور است. این نوشتار در جستجوی خوانشی از وضعیت ناپایداری فضایی کشور ذیل مفاهیم برنامه‌ریزی فضایی (شهری و منطقه‌ای) و ارائه چارچوبی برای این امر است. در اینجا تلاش شده است تا از کاربست بلاواسطه نظریات بیرونی پرهیز شده و مفاهیم و چالش‌ها در ارتباط با زمینه سرزمینی مورد تامل قرار گیرند. گستردگی چالش‌ها و ابعاد پیچیده ناپایداری فضایی کشور و کمبود تحلیل‌های تاریخی- فرهنگی از آنها، موجب ناتوانی در خوانشی منسجم از این وضعیت پیچیده است. از سوی دیگر، ارائه نظریه‌ای فراگیر برای تبیین وضعیت ناپایداری فضایی کشور، نیازمند شناخت و فهم تمامی مراحلی است که گذر از آنان چنین وضعیتی را در گستره سرزمین ما ایجاد کرده است. چالش میان دو قطب پیچیدگی مسئله و ضرورت فهم تاریخی- تکاملی آن باعث می‌شود تا در این نوشته کوتاه، به نوعی تنها بتوان امکان‌های مختلف اندیشیدن پیرامون مسئله در درون قلمرو نظری و عملی گستره مفاهیم و رهیافت‌های برنامه‌ریزی فضایی را طرح کرد و تلاش شود در نهایت، چارچوبی مفهومی برای حرکت به سوی شناخت ژرف‌تر و نظریه‌پردازی و عمل مبتنی بر «توسعه‌ای از نوع دیگر» در قلمرو برنامه‌ریزی ارائه شود.