بررسی و بازخوانی انتقادی و تکمیلی کتیبۀ «منارۀ کرات» باخرز (تایباد) و تاریخ‌گذاری بنا

مقدمه: «مناره یا میل کرات» واقع‌ در روستای کرات از توابع شهرستان تایباد در استان خراسان رضوی ایران، ازجمله بناهای کهنی است که  در وضعیت خوبی بسر می‌برد. پژوهش‌هایی که به منارۀ کرات پرداخته‌اند، آنچه از کتیبۀ این مناره باقی مانده است، کامل قرائت نکرده‌اند و در برخی از آن‌ها متن کتیبه و تاریخ‌گذاری بنا با یکدیگر متفاوت است. سازمان میراث فرهنگی ایران این اثر را به‌شمارۀ 123 به‌‌ثبت رسانده و آن را متعلق ‌به قرن 6 ه. ق می‌داند. پژوهش حاضر برای رفع اختلاف‌ها و ابهامات در متن کتیبه و تاریخ‌گذاری بنا درصدد پاسخ به این پرسش است که متن کتیبۀ این مناره و تاریخ ساخت آن چیست؟روش پژوهش: پژوهش حاضر به‌روش کیفی انجام شده است. در این پژوهش اطلاعات پیرامون مناره کرات، از طریق مطالعات میدانی در محل مناره و بررسی‌های تطبیقی با مناره‌های ساخته شده در بازه زمانی قرن چهارم تا ششم هجری قمری حوزه جغرافیایی خراسان و مراجعه‌ به منابع تکمیلی و همچنین نقد و بررسی دستآوردهای پژوهشگران این حوزه به‌صورت کتابخانه‌ای و اسنادی گردآوری شده و به روش توصیفی و تحلیلی ارائه شده است.یافته‌ها: این پژوهش با خوانش و بازسازی قسمت‌های باقی ‌مانده از کتیبۀ این بنا به‌روش دیجیتال و تطبیق محتوای آن با منابع تاریخی دریافته است که منارۀ کرات یک منارۀ مستقل و مربوط ‌به قرن 4 ه.ق و احتمالاً دورۀ حکومت غزنویان در ایران بوده است که به‌دستور «شیخ ابوبکر» در سال‌های قرن 4 ه.ق، بر سر راه مواصلاتی خواف به باخرز، در بالای تپه‌ای در مجاورت روستای کرات، ساخته شده است. به‌واسطۀ خوانش کتیبه و کشف تاریخ ساخت، منارۀ کرات کهن‌ترین منارۀ تاریخ‌دار در ایران است.نتیجه‌گیری: با توجه به شرفه داشتن این مناره بر محیط پیرامون، به نظر می‌رسد کاربرد آن استراتژیک بوده که در کنار مجموعۀ ارسلان جاذب، دو اثر مربوط‌ به دوره غزنوی هستند که در خاک امروز ایران واقع شده‌اند.

critical and supplementary review and investigation of the «karat minaret» inscription in bakharz (taybad) and the dating of the building

introduction: «karat minaret (mil-e karat)», located in karat village of taybad city in razavi khorasan province of iran, is one of the old buildings in good condition. the studies that have dealt with the karat minaret have not read the inscription of this minaret completely, and in some of them, the text of the inscription and the date of the building are different from each other. iran’s cultural heritage organization registered this work as number 123 and considers it to belong to the 6th century a.h. to resolve the differences and ambiguities in the text of the inscription and the dating of the building, the present research tries to answer the following question: «what is the text of the inscription of this minaret and the date of its construction?»research method: the current research was conducted using a qualitative method. in this research, the data about the karat minaret was presented through field studies at the minaret site and comparative analyses with minarets built in the period of 4th to 6th century a.h. in the khorasan geographical area and through referring to additional sources. also, the review of the achievements of the researchers in this field has been collected in the form of library documents and presented descriptively and analytically.findings: by reading and reconstructing the remaining parts of the inscription of this building by digital method and matching its content with historical sources, this research found out that the karat minaret is independent and belongs to the 4th century a.h., probably the period of ghaznavid rule in iran. the minaret was built by order of &sheikh abu bakr& during the 4th century a.h., on the road from khaf to bakharz, on top of a hill near karat village. based on reading the inscription and discovering the construction date, the karat minaret is the oldest historical minaret in iran.conclusion: considering the dominance of this minaret on the surrounding environment, it seems that its use was strategic; in addition to the collection of arsalan jazeb, there are two works related to the ghaznavid period that are located in today’s iran.