تبارشناسی خط‌نگاره‌های جنبش سقاخانه

بیان مسئله: هرچند بیش از نیم قرن از ظهور جنبش سقاخانه در هنر نوگرای ایران می‌گذرد، ولی هنوز به‌عنوان شاخص نوسنت‌گرایی موجب بحث و اختلاف‌نظر در محافل هنری است. هنرمندان جنبش سقاخانه از نقوش آئینی و نمادهای هنر عامیانه و میراث هنری گذشته و به‌طور اخص نشانگان دیداری خوشنویسی اصیل ایرانی و جنبه‌های فرمالیستی حروف الفبا بهره گرفته‌اند. مسئله‌ای که در این پژوهش مورد توجه است؛ جریان‌شناسی، سیر تکامل تاریخی و نیز تحلیل زبان بصری آثار تحت‌تاثیر خوشنویسی سنتی هنرمندان سقاخانه است.هدف: مطالعه‌ تطبیقی آثار هنرمندان شاخص جنبش سقاخانه متاثر از خوشنویسی سنتی و آثار قدما در روندی تاریخی (از دوره‌ قاجار تا نیمه‌ دهه‌ پنجاه شمسی) از منظر سبک و روش اجرا و توجه به ارزش های بصری خط هدف این پژوهش است.روش پژوهش: برای دستیابی به نتیجه‌ مطلوب از روش تحلیلی-تاریخی استفاده شده است. جمع‌آوری اطلاعات، تصاویر و مستندات و راستی آزمایی اصالت آثار هنرمندان سقاخانه و نیز آثار قدما از طریق مراجعه به منابعی چون موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی و نیز چند وبگاه رسمی انجام شده است. جامعه‌ آماری مورد مطالعه هنرمندان خوشنویس دوره قاجار و هنرمندان جنبش سقاخانه در حوزه هنرهای تجسمی است.یافته‌ها: برخی از هنرمندان شاخص و سردمداران جنبش سقاخانه ضمن مطالعه‌ بصری عناصر خوشنویسی سنتی و روش نگارش خط (به‌طور اخص قطعات خوشنویسی قدما در عصر قاجار) به آفرینش آثاری ملهم از این شیوه‌های نوشتاری پرداخته‌اند. این فرآیند با رویکردی فرم‌گرایانه و در تقابل با ماموریت سنتی خط صورت گرفته و نشانه‌هایی بارز از انتزاع در این آثار مشهود است. آثار این گروه از هنرمندان در عین دارا بودن هویتی مستقل به‌‌نوعی امتداد تجربیات خوشنویسان عهد قاجار تلقی می‌شود. عبور از سنت به مدرنیته در روند خلق خط‌نگاره‌های جنبش سقاخانه تحولی مهم در تاریخ هنر نوگرای ایران به‌شمار می‌رود.

genealogy of the calligraphic designs in the saqqakhaneh movement

problem definition: although more than half a century has passed since the emergence of the saqqakhaneh movement in iranian modern art, it is still a subject of debate and disagreement as a symbol of modernism. saqqakhaneh artists have drawn on ritualistic patterns, folk art symbols, and the artistic heritage of the past, particularly the visual elements of traditional iranian calligraphy and formalistic aspects of the alphabet. this research focuses on the historical analysis, evolution, and visual language of works influenced by the calligraphy of saqqakhaneh artists.objective:  the present study aims to conduct a comparative study of the artworks of prominent saqqakhaneh artists influenced by traditional calligraphy and ancient works in a historical context (from the qajar period to the mid-1950s) in terms of style, execution method, and attention to the visual values of the script.research method: an analytical-historical method has been employed to achieve the desired results. data collection, images, and documents, as well as the verification of the authenticity of saqqakhaneh artists’ works and ancient works, have been conducted by referring to sources such as museums, private collections, and several official websites. the statistical population of the study includes calligraphers from the qajar period and saqqakhaneh artists in visual arts.results:  some prominent artists and leaders of the saqqakhaneh movement have created works inspired by traditional calligraphy and the script writing method (specifically calligraphic pieces from the qajar era). this process, conducted with a formalistic approach and in contrast to the traditional mission of calligraphy, exhibits prominent features of abstraction in these works. the works of this group of artists, while possessing an independent identity, are considered an extension of the experiences of calligraphers during the qajar era. the transition from tradition to modernity in the process of creating calligraphic designs in the saqqakhaneh movement is a significant transformation in the history of iranian modern art.