فرم حروف در کتیبه‌های سنگی «بنی‌حسنویه» (330 405 ه.ق)

بیان مسئله: در سال330 هجری قمری امیرحسین کُرد، همزمان با حکومت آل‌بویه، در غرب ایران، حکومت بنی‌حسنویه را پایه‌گذاری کرد. کتیبه‌های سنگی به‌دست آمده از این دوره علاوه بر ارائۀ اطلاعات موثق و مهم تاریخی، گویای سبک کتیبه‌نگاری و معرف فرم حروف این بخش از هنر نوشتاری قرن چهارم هجری قمری است. در پژوهش حاضر، با محور قرار دادن کتیبه‌های سنگی بنی‌حسنویه، تلاش می‌شود به مطالعۀ خط در این برهه که به‌نوعی بخشی از تاریخ آل‌بویه است، پرداخته شود. همچنین برای درک و شناخت بهتر فرم و شناسایی روشن‌تر تغییر و تحولات فرم حروف در کتیبه های سنگی بنی‌حسنویه، حروف این کتیبه‌ها با فرم حروف دو لوح چوبی دورۀ عضدالدوله (363 ه.ق) مقایسه خواهند شد. اینکه مهم‌ترین ویژگی‌های فرم‌های نوشتاری کتیبه‌های بنی‌حسنویه چیست؟ سوالی‌ست که نگارندگان در پی پاسخگویی به آن هستند .هدف: شناخت و معرفی فرم حروف و عناصر تزیینی کتیبه‌های سنگی بنی‌حسنویه هدف پژوهش حاضر است. روش پژوهش: ماهیت پژوهش حاضر بنیادی است و به‌شیوۀ توصیفی-تحلیلی و بر پایۀ مطالعات اسنادی و تصویری شکل گرفته است. روش نمونه‌گیری هدفمند بوده و در مجموع پنج کتیبۀ سنگی از بنی‌حسنویه محور مطالعۀ این پژوهش قرار گرفته‌اند. این کتیبه‌های سنگی در سال‌های 374-404 ه.ق ساخته شده‌اند. یافته‌ها: خط به‌کار رفته در کتیبه‌های سنگی مورد بررسی، خط کوفی تزیینی (مورق) است. نقوش دوپر و سه پر مهمترین عنصر تزئینی در ترکیب با فرم حروف در این کتیبه هاست. در این کتیبه‌ها، کتیبه‌نگار تلاش کرده است که فضای کتیبه را با کشیدگی، تغییر و ترکیب فرم حروف با نقوش تزئینی دوپر و سه پر، فرم میخ‌مانند و داسی‌شکل پر کند. گاهی نیز حروف کوچک و بزرگ هم ارتفاع نگارش شده‌اند. فرم نقوش و حروف متناسب با حروف قبل و بعد هر حرف تغییر کرده است و این امر تنوع فرم های نوشتاری را سبب شده است. شکل هندسی و ساده عناصر تزئینی در کتیبه‌های بنی حسنویه در الواح چوبی عضدالدوله مشاهده می شود. کتیبه سنگی پل کلهر بیشترین شباهت را به الواح چوبی عضدالدوله دارد.

the letters in the stone inscriptions of «bani hasanwayh» (330-405 a.h.)

problem definition: in 330 a.h., at the same time as the buyid domination, amir hossein kurd founded the bani hasanwayh reign in the west of iran. the stone inscriptions obtained from this period, besides providing reliable and important historical information, show the inscription style and represent the form of the letters of this writing art of the 4th century a.h. in the current research, focusing on the stone inscriptions of bani hasanwayh, an attempt is made to study script in this period, which is a part of the history of the buyid dynasty. also, to better understand and recognize the form and clearly identify the changes and transformations of the letter form in the stone inscriptions of bani hasanwayh, the letters of these inscriptions will be compared with the letter form of the two wooden tablets of adud aldawla period (363 a.h.). accordingly, this research attempts to answer the following question: what are the most important features of the written forms of bani hasanwayh inscriptions?objective: the aim of this research is to identify and introduce the form of letters and decorative elements of bani hasanwayh stone inscriptions.research method: the nature of the current research is fundamental, and it was conducted using a descriptiveanalytical method based on documentary and visual studies. the sampling method is purposive and five stone inscriptions from bani hasanwayh are the focus of this study. these stone inscriptions were made from 374 to 404 a.h.results: the script used in the studied stone inscriptions is a decorative kufic script (movaragh). twolobe forms are the most important decorative elements in combination with the letter form in these inscriptions.